IMG�14 (2)

dard. do którego należy dążyć, oraz z którym należy się porównywać.

Osobowość, różnice indywidualne i dobre samopoczucie to jedne z nych predykiorów jakości życia. Cechy osobowości są konsekwentnie odno-szonc do dobrego samopoczucia i pojawia się nawet pytanie, czy samopoczucie można traktować jako cechę osobowości. Kwestie te były analizowane w odniesieniu do subiektywnego dobrostanu. K. M. De Neve [1999] zasugerował, i żc zależy on w znacznym stopniu od czynników genetycznych i stwierdził, jego poziom jest stosunkowo stabilny podczas całego życia. W rzeczywistości ! k. M. Dc Ncvc i H. Cooper [1998] wykazali, że wiele cech osobowości jest i związanych z subiektywnie rozumianym dobrostanem. Na przykład spośród i cech „wielkiej piątki", ckstrawersja i ugodowość były z nim pozytywnie związane, zaś ncurotyzm negatywnie.

Metodologiczne i teoretyczne osiągnięcia umożliwiły naukowcom badanie samopoczucia w dość wyrafinowany sposób. Naukowcy wykraczają poza badanie osób lub jednostek i zamiast pytać wprost, dlaczego dany człowiek ma większy dobrobyt niż inni, mogą również sprawdzać, dlaczego poziom dobrobytu zmienia się w czasie [Gable, Reis 1999]. H. Reis, K. Sheldon i inni [2000] wykazali, żc codzienne wcwnątrzosobnicze zmiany emocjonalnego dobrostanu mogą być równic ważne jak cechy osobowości. Codzienna zmienność dobrostanu była tu rozumiana jako stopień satysfakcji w zakresie potrzeby autonomii, kompetencji i przynależności.

Interesujące wydają się także badania dobrego samopoczucia w kontekście celów osobistych i motywacji dla ich realizacji [Emmons 1986; Little 1989; Sheldon, Kasscr 1995]. Szansę na lepsze poznanie uwarunkowań dobrego samopoczucia dają także badania jednostek uwzględniające stosunek kultury do dobrego samopoczucia [Ryan, Dęci 2001].

Niektóre badania nad wyznacznikami jakości życia koncentrowały się na różnicach między ludźmi trwale szczęśliwymi i nieszczęśliwymi. S. Lyubo-tnirsky i K. L. Tucker [1998] na przykład wykazali, że ludzie szczęśliwi mają tendencję do interpretowania tych samych wydarzeń z życia i spotkań korzystniej niż ludzie nieszczęśliwi. Ponadto S. Lyubomirsky i L. Ross [1999] wykazali, że osoby o wysokim poziomie subiektywnego dobrostanu, w sto-

sunku do tych o niskim, mają tendencję do opisywania wydarzeń i sytuacji w bardziej pozytywnym świetle, a także mniej reagują na negatywne opinie. W odniesieniu do związku między pięcioma cechami osobowości a samopoczuciem, P. S. Schmutte i C. D, Ryff [1997] stwierdzili, że ckstrawersja, sumienność i niski poziom ncurotyzmu były związane z eudajmonistycznymi wymiarami akceptacji siebie, opanowaniem i celem życia. Otwartość na doświadczenie była związana z rozwojem osobistym, ugodowość i ekstrawersja z pozytywnymi relacjami, a niska neurotyczność z autonomią.

Relacja emocji i samopoczucia w ujęciu hedonistycznym i cudajmonistycz-nym jest nieco inna. Badania nad emocjami i subiektywnym dobrostanem wykazały, że ludzie mają ogólnie dość wysokie SWB. Niektórzy badacze koncentrują się na tym, jak utrzymać pozytywny wpływ wybranych czynników na emocje i zminimalizować lub wykluczyć negatywny wpływ, a inni koncentrują się na wpływie codziennych wahań, jak i bieżących doświadczeń, na globalny poziom subiektywnego dobrostanu. Badania dowodzą, że intensywne pozytywne emocje są często udziałem wzrostu nieprzyjemnych uczuć [Larsen, Diener 1987].

Podsumowując, można zakładać, że związki między szczęściem a wieloma cechami osobowości i temperamentu są dużo silniejsze niż związki między obiektywnymi warunkami życia a postawą wobec niego. Część dyspozycji indywidualnych stanowi składniki postawy wobec życia lub pokrywa się przynajmniej w jakimś stopniu z treścią skal szczęścia. Związki te mogą być zawyżane przez czynniki, takie jak skłonność do przytakiwania, chwilowy nastrój, potrzebę aprobaty społecznej lub inne. Nierozstrzygnięty pozostaje problem kierunku zależności, tj. czy postawa wobec życia stanowi źródło aktywności życiowej, czy odwrotnie.

Poddając analizie związki między szczęściem a obiektywnymi warunkami życia, najczęściej bierze się pod uwagę następujące: wiek, płeć, status społeczno-ekonomiczny, miejsce zamieszkania, bezrobocie, dzieci, małżeństwo, wsparcie społeczne, wydarzenia życiowe, kultura, religia, warunki polityczne i cywilizacja [por.: Tatarkiewicz 1979; Veenhoven 1984; Czapiński 1992].

Tak więc, wiek wpływa na ogólne poczucie szczęścia ale w stopniu znikomym i w interakcji z innymi czynnikami, które pojawiają się w innym czasie u kobiet, a w innym u mężczyzn i przyjmują różną postać w zależności od okresu życia człowieka. Przy założeniu, że w pewnych okresach życia człowiek jest narażony na działanie stresów obniżających poczucie szczęścia, może to nie być związane z wiekiem, ale z czynnikami społecznymi i biologicznymi. Większość badań dotyczy porównań różnych grup wiekowych, w związku z czym może się w nich ujawniać nie tyle efekt wieku, co efekt