Salomonowicz (1)

48

nie on nie tylko szacownym autorem minionych wieków, lecz także i myślicielem, do którego należy sięgać, którego można się radzić. Jego esej to niewyczerpane źródło aforyzmów, które mogą służyć jako temat refleksji. Zakończmy więc cytatem z jednej z najświetniejszych definicji Beccarii - formuły o karze sprawiedliwej:

powinna ona być istotnie publiczna, szybka, nieuchronna, najmniejsza spośród wszystkich możliwych w danych okolicznościach, proporcjonalna do przestępstwa i przepisana prawem (s. 216).

francuskiego wydania, s. XLIII napisał: „Chaquc instant de nolrc existence, au cours de ces dernićres decennies, nous rappelle les themes du Dei dcliiti et delle pcnc et cxige que la voix de Beccaria soit matntenue vivante et agissante".

5oLcy\oy\,c uj'

Europejskie kodyfikacje karne epoki Oświecenia: programy i ich realizacja

Naruszenie porządku społecznego jest jedyną miarą dla przestępstwa, co jednak czynić, gdy niepokój wnosi herezja, bądź różnice poglądów? - Cóż to ma za znaczenie dla Francji posiadanie dwóch milionów ludzi, któr zy nigdy nie uczęszczają do kościoła, jeżeli te dwa miliony ludzi płacą regularnie podatki, kwitnie dzięki nim handel i przestrzegają zasad mor alnych.

J. P. Brissot de Warwille, Theońe des lois criminelles, 1781

I. Europejski ruch humanitarny

W XVIII w. następuje etapami jakby rozłam piśmiennictwa z zakresu prawa karnego: z jednej strony działać będzie nadal oficjalna, głównie uniwersytecka i związana z praktyką sądową nauka prawa karnego, a z drugiej narodzi się, w oparciu na filozofii oświecenia, potężny ruch reformy prawa karnego zwany ^humanitaryzmem). Na uniwersytetach czas długi uczeni będą kontynuować tradycje siedemnastowieczne: komentowanie i interpretacja obowiązującego prawa karnego Starego Porządku w Europie. Pozytywny stosunek do otaczającej ich rzeczywistości prawnej, a nie poglądy de lege ferenda będą charakteryzować twórczość uniwersytecką. Przedstawiciele tej szkoły nie pozostaną bez znaczenia z uwagi na ich rozważania, nieraz istotne, nad dogmatyką i syste-

¹ Bibliografia dotycząca dziejów humanitaryzmu i reform w zakresie prawa karnego w Europie wieku XVIII jest obszerna, jednakże niewiele jest publikacji o charakterze nowoczesnym i syntetycznym. Co do bibliografii międzynarodowej sprzed roku 1966 odsyłam generalnie do danych zawartych w mojej rozprawie pt. Prawo karne oŚnńeco-nego absolutyzmu. Z dziejów europejskich kodyjikacji karnych przełomu XVIII/XIX wieku, Toruń 1966. Dla dziejów ruchu humanitarnego w Europie nadal bogaty w faktografię zarys Z. Zdrójkowskiego w dziele: Teodor Ostrowski 1750-1802. Pisarz dawnego polskiego prawa sądowego. Warszawa 1956, s. 136-174, tamże bogata dawniejsza literatura przedmiotu. Dla sytuacji badawczej najnowszej por. zwłaszcza informacje serii monumentalnej pod red. I.. Berlinguera publikowanej w związku z rocznicą w 1986 r. ogłoszenia kodeksu karnego toskańskiego: La „Leopoldina”. CriminalUd e giustizia criminale nelle rifomic del'700 europeo, Milano 1989 i lata następne, w sumie ponad 10 tomów. Na odmianę najnowsza szeroka próba syntezy Y. Cartuyvels, D'ou vient le codę pćnal? Une approchc genćalogiąue des premiers codes absalulislcs au XVIIT siecle, Montrcal-Ottawa 1997, opiera się na niedostatecznej znajomości literatury przedmiotu.