Kochanowski1

38

JAN KOCHANOWSKI

Patrzaj, diable, że sie tu i gościom dostanie;

¹⁰ Gniewaj sie, jako raczysz, jeno nie bij, panie,

Bo ja w tym piwie twoim rozkoszy nie czuję; Zdrowie rad mam od ciebie, kufla nie przyjmuję.

Jesli-ć o sławę idzie, kto więcej pić może,

Daję-ć przodek w tym męstwie, sam pójdę na łoże. ¹⁵ Już ty bądź tym rycerzem, co piwo usieczesz,

Tego nie wiem, jeśli przed chłopem nie ucieczesz.

Jeśli też tak rozumiesz, żebyś mię częstował, Męczysz mię, nie częstujesz; to-ciem podziękował. Chcesz mię uczcić? Dajże mi dobrą wolą w domu, ²⁰ A niechaj po niewoli nie pełnię nikomu.

Próżno mi skwarnę dawasz; ja nie będę gonił, Bych też nabarziej piwa wczorajszego zronił. Wiem, żeby mię psi przedsię twoi pilnowali,

Bych sie układł, wnet by mi gębę ulizali.

KSIĘGI PIERWSZE

²³ Ale-m prosto nie myśliw; ci się na to godzą,

Co szperki niedopiekłe i twardy ser głodzą,

Co sobie gardła ostrzą na niewinno piwo

Rydzem, śledziem, ogórkiem; nie wiem, co im krzywo.

I tak we łbie rozumu po trzeźwili niewiele,

⁵⁰ A ostatek chcą zalać w to miłe wesele;

Niech raczej nic nic będzie, ma-li go być mało:

Rado by niebożątko z mózgu oszalało.

Więc też wojna bez wici; gospodarz sie wierci, Porwoni-ście zabitej na ostatek śmierci!

⁵⁵ Dotyla-m was rozwadzał, aż mi sie dostało;

Bijcie sie, póki chcecie, mnie tam na tym mało

Kufle lecą jako grad; a drugi już jęczy,

Wziął konwią, aż mu na łbie zostały obręczy;

Potym do arkabuzów; a więc to biesiada?

⁴⁰ Jesli-ście tak weseli, jakaż u was zwada?

39

w

w

Niech raczej nie HO, i«J. Krzy-

LJ ~r - tf ’    *"    ^a*

32    z mózgu oszaleć — stracić rozum s. 617).

33    bez wici — bez uprzedzenia; gospodarz (domu) niecierpliwi się.

34    Porwoni-ście zabitej f...] śmierci — niech was nagła śmierć porwie. 39 arkabuz — rodzaj palnej broni (muszkiet, strzelba).

12 — cieszy mnie treść toastu, ale nie mam ochoty wziąć kufla ręki.

14    Daję-ć przodek — daję ci pierwszeństwo.

15    rycerzem, co piwo usieczesz — w literaturze XVI w. piętnowa

pijaństwo szlacheckich żołnierzy; ukuto tam ironiczne terminy: si piwo — pić; piwna wojna — pijaństwo; rycerz kuflowy — pij Zwrot Kochanowskiego oparty jest na grze słów: rycerz kuflowy i cerz-żotnierz konny i dobrze uzbrojony. Stąd w w. 16 przeciwstawiliy. rycerz — chłop (żołnierz pieszy, licho uzbrojony).    ,

19 Dajże mi dobrą wolą — pozwól robić to, na co mam ochotę; doi

wolą — biernik 1. p.

w. 20 pełnić komuś — przepijać pełną (szklenicę) do kogoś, w. 21 skwarna — środek na wymioty podawany ptakom myśliwskim w pobudzenia reakcji; gonił — za zwierzyną jak ptak myśliwski

skwarnie.

w. 22 zronił — zwymiotował, w. 24 gębę ulizali — ironicznie: nauczyli moresu.

25    prosto — po prostu; nie myśliw — nie myśliwski (ptak).

26    szperki niedopiekłe — niewyskwnr/one kawałki słoniny; gloda gryźć, obgryzać.

27    gardło ostrzyć — tj. ostrzyć sobie język na coś.

28    co im krzywo — co im się nie podoba.

29    po trzeźwili — po trzeźwemu.

80 ostatek — ostatek (rozumu).

31 Niech raczej nic nie będzie — w pierwodruki będzie, poprawiono za wydfcT. S i n k i, on. cit., i żanowskiego, op. cit., t. I, s. 29-1

do reszty (por. l.inde, t. Ili, sie wierci — gospodarz

JAN KOCHANOWSKI

Nazajutrz sie jednają, przedsię go nalewaj,

A kto z nieżadnym głosem przed pany zaśpiewaj : „Chciejże pomnieć, a dobrze baczyć, namilejsza”;

„W czerwonej czapce chodził” — zda mi sie cudniejsza.

⁴⁵ Usłyszysz tam pięć bassów, dwanaście dyszkantów, Sześć altów, ośm tenorów, dwanaście wagantów;

Potym od melodyjej aż posną na stole,

Ali drudzy wołają: „Na dwór, na dwór wolę”.

Bodajże wam smród w gębę, mili pijanice,

⁵⁰ A trąd na twarz (bo żona lubi takie lice),

Krzywej nogi na starość, nieobrotnej szyje,

Krom klątwy, kto będzie żyw, snadnie sie dopije.

40

nesz.

PIEŚŃ XIX"

Żal mi cię, niebogo,

Że nie masz nikogo,

Co by cię przestrzegł: słuchaj ale mało, A potym uczyń, co-ć sie będzie zdało!

KSIĘGI PIERWSZE

³    Bodaj sie przepadło

To twoje zwierciadło:

Bo tobą szali, a ty sie nie czujesz, Dawno sie nie swej twarzy przypatn

Popatrz miedzy szoty ¹⁰    Prawdziwszej roboty:

Ujźrzysz tam i płeć chropawą, i zęby Nieprawie białe, jeno uchyl gęby.

Więc i lat tak snadnie Mamka-ć nie ukradnie:

¹⁵ Bo łacno zliczysz pod oczyma karby, Tego nie zetrą i weneckie farby.

Aż sie za cię wstydzę,

Gdy cię w tańcu widzę,

Ano wiem, czemuś mi sie nie udała: ²⁰ Prosto jakobyś młodym przyganiała.

Także-ć i te stroje Jakoby nie twoje:

4!

5 przepaść sie — pęknąć, stłuc się.

7 szalić (z czesk.) — odwodzić od prawdy jesz — ty (tego) nic odczuwasz.

9    szot — kupiec (od: Szkot, osiedleni w przede wszystkim handlęm).

10    Prawdziwszej roboty — (zwierciadło) Ic 13—14 lat [...] Mamka-ć nie ukradnie — młodą osobę przedstawisz jako swoją mamlą 16 weneckie — tak trwałe, tak dobre jak w

19    Ano — w pierwodruku: Ani, poprawił newskiego, op. cit., Warszawa 1953, t

20    jakobyś młodym przyganiała — (zachow

	; ty sie nie cz.u-
P ,lsce S/l	cod trudnili się
■szej-o wyr.	obu.
nie ujmie	ci lat i to, żc
lcrkic.
io za wyd f, s. 296.	t J. Krzyża-
iesz się w	tańcu tak) jak-
mc Zachowywać.

w. 41 go — piwa.

w. 42 nieżadny — 'niebrzydki; przed pany — marzędnik ł. mn. w, 43 namilejsza — w pierwodruku: namilsza, poprawiono za wyd %J. Krzyżanowskiego, op. cit., Warszawa !953, t. I, s. 294, w. 43—44 Podaje tu poeta dwa in cipi ty nie znanych dziś pieśni, w. 45 dyszkant (z łac.) — rodzaj bardzo wysokiego głosu, w. 46 wagant (z łac.) — dosłownie: wędrujący; w wielogłosowych kompozycjach XVI w. piąty głos (obok: altu, sopranu, tenoru i basu) wystę*. pujący zmiennie w roli czterech podstawowych, w. 51 Krzywej — w pierwodruku: krzywe, poprawiono za wyd.^T. Sii

k i, op. cit., s. 111.

w. 52 — kogo nie dosięgną te przekleństwa i tak umrze z przepicia. PIEŚŃ XIX

w. 3 słuchaj ale mało — posłuchaj no choć przez chwilę.