LastScan4

Rozrastanie się macicy i jajników, znajdujących się wewnątrz organizmu, nie jest zauważalne. Natomiast u dziewcząt widoczne zmiany dotyczą najpierw rozwoju piersi - powiększają się i wysuwają do przodu sutki, zwiększa się pigmentacja wokół nich, piersi mają najpierw kształt stożkowy, następnie zaokrąglony. Niekiedy jedna pierś rośnie szybciej niż druga, i zazwyczaj jedna pozostaje w niemal niezauważalnym stopniu większa od drugiej - dotyczy to wszystkich symetrycznych części ciała, np. stóp czy dłoni (Papalia, Olds, 1981, s. 347). Również u chłopców może pojawić się symetryczne lub asymetryczne powiększenie piersi, które po kilkunastu miesiącach zanika (Tanner, 1963).

U chłopców z reguły najpierw powiększają się jądra, dopiero potem penis. Owłosienie pojawia się później i pokrywa najpierw łono, następnie pojawia się pod pachami, w dalszej kolejności występuje na twarzy. Dopiero pod koniec dorastania owłosienie może pojawić się u nich również na piersiach (tamże). Występujące u dziewcząt owłosienie jest mniej intensywne niż u chłopców, pojawia się w takiej samej kolejności, nie dotyczy jednak twarzy i piersi.

Niektóre zmiany fizyczne są powodem zmartwień i niepokojów. Na skutek zmian w soczewce oka może się pojawić wada wzroku i związana z tym konieczność noszenia szkieł korekcyjnych. W związku z wydłużeniem się strun głosowych zmienia się brzmienie głosu: u dziewcząt staje się on nieco niższy, natomiast chłopcy przechodzą przez, zazwyczaj przykry dla nich, okres mutacji, zanim obniżenie głosu (o około jedną oktawę) ostatecznie się ustali. Zanim nastąpi rozrost kości długich w obrębie kończyn dziewczęta martwią się dużym rozmiarem dłoni i stóp. Z kolei w obrębie twarzy (dotyczy to obu płci) najpierw rozrasta się nos i podbródek, co powoduje, że przejściowo wygląda ona nieproporcjonalnie (Nielsen, 1968).

Chłopców niepokoją także zmiany skórne, przede wszystkim tzw. trądzik młodzieńczy (acne), powstający wskutek zwiększonego wydzielania męskiego hormonu androgenu. Ponadto zwiększona aktywność gruczołów łojotokowych powoduje szybkie przetłuszczanie się włosów, a gruczołów potowych - występowanie ostrego zapachu potu. U dziewcząt objawy te nie są tak nasilone.

U chłopców występuje również krótkotrwały okres niezręczności ruchowej, co jest związane z pewnym zaburzeniem statyki ciała wskutek przesunięcia środka ciężkości ciała ku górze (w wyniku przyrostu kończyn dolnych), oraz ze zwiększoną ogólną pobudliwością, wyrażającą się m.in. drżeniem dłoni i brakiem pewności ruchów (Nielsen, 1968).

Dostrzegane przez dorastających zmiany w wyglądzie i czynnościach ciała wpływają na ich obraz własnej osoby oraz na związane z nim emocje. Niektóre zmiany mogą być źródłem radości, np. wyraźny wzrost siły mięśni u chłopców. Zazwyczaj jednak w fazie dorastania dominują uczucia ambiwalentne, a niekiedy dezaprobata dla zmian. Zmieniający się obraz samego siebie dotyczący cech fizycznych („Ja” - cielesne), „zderza się” z wyidealizowanymi normami dotyczącymi wyglądu i sprawności („Ja” - idealne). Porównywanie siebie z lansowanymi przez środki masowego przekazu wzorami, zazwyczaj wypada negatywnie, szczególnie jeżeli chodzi o sylwetkę. W licznych badaniach wykazano jak ważną rolę w samoocenie odgrywają w pierwszej fazie adolescencji właściwości fizyczne. Dorastający, którzy spostrzegali siebie jako fizycznie odmiennych od stereotypu kulturowego, mieli wyraźnie obniżoną samoocenę (Conger, 1973). Właściwości fizyczne były ważniejsze od intelektualnych i społecznych, co jednak ulegało zmianie w dalszych latach adolescencji. Na image własnego ciała wpływają jednak nie tylko obserwowane w nim zmiany, ale także wcześniejsze, ukształtowane w dzieciństwie, przekonanie o własnej atrakcyjności i poczucie własnej wartości. Oba te czynniki decydują

0    subiektywnej ocenie własnego wyglądu.

W wyniku wielu badań stwierdzono, że zmiany wyglądu ciała są oceniane jako ważniejsze przez dziewczęta niż przez chłopców. Dziewczęta są bardziej skłonne łączyć wygląd zewnętrzny z właściwościami psychicznymi. Ich poczucie własnej wartości jest bardziej związane z relacjami interpersonalnymi, z własną atrakcyjnością i popularnością, niż ze sprawnością czy osiągnięciami. Z odwrotną sytuacją mamy do czynienia u chłopców (Conger, 1973).

Konsekwencje emocjonalne i społeczne zmian fizycznych w adolescencji zależą także od tego, czy dziewczyna bądź chłopiec należą do wcześnie czy późno dojrzewających. U jednych i drugich rozpiętość wieku, w jakim rozpoczyna się dojrzewanie (w ramach tzw. normy) wynosi 5 lat (Jaczewski, Korczak, Popielarska, 1976).

U wcześnie dojrzewających dziewcząt (w porównaniu z późno dojrzewającymi), zaobserwowano występowanie większej liczby osobistych problemów, np. zakłopotanie wzrostem, sylwetką, czy menstruacją. Wykazano też częstsze występowanie objawów psychosomatycznych, a także częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami (Aro, Taipale, za: Jackson, Rodriguez-Tome, 1993). Innym problemem wcześnie dojrzewających dziewcząt może być molestowanie seksualne. Zazwyczaj też wcześniej, niż ich później dojrzewające koleżanki, podejmują aktywność seksualną (nastoletnie matki pochodzą najczęściej z populacji dziewcząt wcześnie dojrzewających). Wcześnie dojrzewające dziewczęta mają też zazwyczaj więcej konfliktów z rodzicami, otoczenie oczekuje od nich większej odpowiedzialności, podczas gdy społecznie i intelektualnie są jeszcze dziećmi (Nielsen, 1996). W środowisku rówieśniczym pozycja wcześnie dojrzewających dziewcząt jest różna: niska w początkowym stadium ich przyśpieszonego dojrzewania, po czym ich prestiż wyraźnie wzrasta (Faust, 1960).

Dziewczęta o opóźnionym rozwoju płciowym mają zazwyczaj mniej osobistych problemów, a także mniej problemów ma z nimi otoczenie. Dłużej utrzymuje się u nich dziecięca sylwetka i zachowanie, jednak na ogół nie mają związanego z tym poczucia mniejszej wartości. Wręcz odwrotnie, wyniki niektórych badań wskazują na bardziej pozytywne wyobrażenie dotyczące własnego ciała u dziewcząt późno dojrzewających, oraz na ich wysoką samoocenę (Simmons, Blyth, za: Jackson, Rodriguez-Tome, 1993).

Wpływy wczesnego lub późnego dojrzewania na zachowanie są wyraźniejsze

1    bardziej jednoznaczne u chłopców niż u dziewcząt. Wcześnie dojrzewający chłopcy są bardziej pewni siebie, swobodni i aktywni oraz są zarówno przez rówieśników, jak i przez dorosłych, oceniani jako bardziej atrakcyjni. Badania psychologiczne mężczyzn trzydziestoletnich, którzy należeli do wcześnie dojrzewających, wykazały trwałość tych pozytywnych właściwości psychicznych (Jones, 1957). Jednak większa popularność i swoboda jaką się cieszą wcześnie dojrzewający