lichtarski (10)

20 1. Przedmiot i ewołocji nauki o pradtiębiorrtwie__

e) kapitał ten jest zawsze czynny i zaangażowany (częściowo lub w całości) w przedsięwzięcie będące określoną kombinacją czynników produkcji;

0 przedsiębiorstwo animuje przedsiębiorca (kupiec), który podejmuje decyzje kapitałowe (zwłaszcza dotyczące kierunków podziału zysku) i ponosi w dużym stopniu ryzyko kapitałowe, a jego zakres może być ograniczony do wartości kapitału;

g) w systemie gospodarczym przepisy prawa decydują, które formy organizacyjne mogą występować na rynku jako przedsiębiorstwa” [2, a 125-126].

W świetle tej charakterystyki przedsiębiorstwo stanowi podmiot funkcjonujący przede wszystkim w sferze wytwarzania, świadczenia usług (głównie materialnych) oraz wymiany, przesłanką jego tworzenia jest zagospodarowanie określonego kapitału tak, aby poprzez zaspokojenie cudzych potrzeb możliwe było osiąganie odpowiednich nadwyżek (zysków) przez dawców/właśddeli zaangażowanego kapitału.

Funkcjonowanie tego typu podmiotów z punktu widzenia kryterium celu,'celów sprowadza się zatem głównie do urzeczywistnienia celów gospodarczych. W gospodarce występują także podmioty/organizacje, których priorytetem jest zaspokojenie potrzeb o charakterze społecznym (wypełnianie tzw. mandatu) — określa się je mianem organizacji niedochodowych (organizacji non profit). Są one nastawione nie tyle na osiąganie zysku (i dostarczanie dywidendy właścicielom), ile na organizowanie i dostarczanie dóbr konsumpcji zbiorowej — i to stanowi podstawowy motyw ich tworzenia i funkcjonowania.

Zalicza się do nich m in. [7, a 15-16]:

•    instytucje świadczące usługi społeczne (muzea, biblioteki, szpitale, szkoły, uniwersytety),

•    fundacje powoływane w celu gromadzenia środków na działalność społeczną,

•    związki religijne, wyznaniowe, partie polityczne,

•    zrzeszenia, towarzystwa i kluby, których celem jest niesienie pomocy własnym członkom

Ich zakres przedmiotowy obejmuje m.inj

—    usługi kulturalne (teatry, opery, filharmonie, muzea),

—    usługi ochrony zdrowia (szpitale, przychodnie lekarskie, hospicja),

—    usługi edukacyjno-oświatowe (szkoły, biblioteki).

—    działalność religijną i charytatywną,

—    działalność sportową w zakresie krzewienia kultury fizycznej,

—    działulność socjalną (poradnie planowania rodziny, przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym),

—    działalność polityczną.

W tego typu organizacjach kryterium korzyści finansowych przy prowadzeniu działalności i podejmowaniu decyzji ustępuje miejsca kryterium społecznemu, jednakże fakt uczestniczenia organizacji non profit w gospodarce o mechanizmie rynkowym, a także korzystania z pracy zatrudnionych w nich osób oraz konieczność gromadzenia zasobów/funduszy w procesach wytwarzania i świadczenia usług, powoduje upodobnienie się ich sposobu funkcjonowania do przedsiębiorstw w klasycznym rozumieniu tego pojęcia (przejawem tego jest m.in. dążenie do osiągania nadwyżki finansowej, aby można ją było przeznaczyć na rozwój organizacji). Pogłębianie się tego zjawiska - m.in. poprzez przejmowanie systemów ewidencji i sprawozdawczości czy też metod zarządzania i instrumentów marketingowych od firm biznesowych — przyczynia się do „rozmycia" granic dotychczasowego pojęcia przedsiębiorstwa.

Podana wcześniej definicja przedsiębiorstwa oraz zbiór jego cech pozwalają z kolei na określenie przedmiotu nauki o przedsiębiorstwie. Na temat sposobu ujęcia tej nauki istnieją różne poglądy (koncepcje): od skrajnie wąskiego, w którym przyjmuje się, że zajmują ją wyłącznie problemy gospodarowania w przedsiębiorstwie [16, s. 2], do szerokiego, traktującego przedsiębiorstwo jako układ socjotechniczny [4, s. 15-16; 11]. Według pierwszego poglądu problemami innymi niż gospodarcze zajmują się także inne dyscypliny naukowe, dla których przedsiębiorstwo jest obiektem badań jednym z wielu; są to nauki techniczne, prawne, socjologiczne, psychologiczne itp. Przedmiot nauki o przedsiębiorstwie może być opisany jako równoznaczny z przedmiotem wszystkich decyzji gospodarczych, których dokonuje się w ramach przedsiębiorstwa, decyzje zaś dotyczą celów, środków i metod działania. Niewątpliwie tak ujmowany przedmiot nauki ma wąsko gospodarczy charakter: jest w nim reprezentowany tylko punkt widzenia właściciela.

W przedsiębiorstwie, jeżeli nie jest ono tylko jednoosobowym gospodarstwem, zachodzą również relacje między ludźmi: właścicielem i pracownikami, właścicielem i kierownikiem, kierownictwem i pracownikami — tym zajmuje się socjologia. Jednak układ tych stosunków wpływa na gospodarowanie i dlatego też w nauce o przedsiębiorstwie nie można go pominąć. Prócz tego pracownik nie może być traktowany wyłącznie przedmiotowo — jako czynnik produkcji. Jego nastawienie psychiczne wpływa przecież na wyniki zarówno jego pracy, jak i całego przedsiębiorstwa. Dlatego leż nauka o przedsiębiorstwie powinna ujmować człowieka w jego podwójnej roli: przedmiotowej i podmiotowej [5, s. 63]. Ujęcie tej podwójnej roli człowieka wraz z koncepcją gospodarowania rozszerza krąg wiedzy o przedsiębiorstwie. Jest to więc nowa koncepcja - zintegrowana z podejściem ekonomicznym i społcczno-naukowym [6, s. 6]. Ujmuje ona też elementy kierowania przedsiębiorstwem. Koncepcja ta, z przewagą podejścia ekonomicznego, jest prezentowana w naszej pracy.

Z powyższych rozważań wynika, że nauka o przedsiębiorstwie powinna być nauką otwartą, rozwijającą się w miarę lepszego poznawania rzeczywistości, a konkretnie procesów rządzących przedsiębiorstwem. Rozwój ten każe jej wykorzystywać niezbędne fragmenty wiedzy innych nauk. a mianowicie psychologii, socjologii, zarządzania itp. Następuje integracja nauk i posługiwanie się