m19 (3)

2. Przegląd podstawowych metod badawczych 64

w literaturze, umiejętności krytycznego spojrzenia na inne prace naukowe, wnikliwej obserwacji przyrody itp. Również jednak problematyka badawcza narzucona badaczowi nie ogranicza mu całkowicie możliwości przedstawiania własnych przemyśleń dotyczących prowadzonych badań.

Według J. Pietera [96] problem badawczy jest tym ważniejszy, im bardzie ogólnych pojęć dotyczy. Ponadto powinien on być obiektywnie istotny i aktualny, co wyraża się stopniem, w jakim skupia on zainteresowanie badaczy danej dyscypliny nauki, lub też dużym zapotrzebowaniem społecznym na jego opracowanie. Wybierając określony problem badawczy, należy mieć na uwadze także możliwości jego rozwiązania, związane z aktualnymi osiągnięciami nauki w zakresie danego problemu, możliwości bazy technicznej będącej do dyspozycji badacza oraz możliwości finansowe, które należałoby ponieść na przeprowadzenie badań [69].

Oprócz wyboru problemu badawczego należy uzasadnić jego ważność dla nauki lub praktyki. Trzeba [26]:

-    jasno sprecyzować problem badawczy,

-    wskazać cechy nowości w podejmowanych badaniach,

-    ukazać możliwości zastosowań praktycznych lub korzyści płynących z rozwiązania problemu.

Rozwiązanie problemów badawczych opiera się na pewnych założeniach, wynikających - z jednej strony - z faktów znanych i wyjaśnionych, a z drugiej strony - z elementów dotyczących nieznanych aspektów, które będą przedmiotem badań. Założenia będące nieznanym aspektem badań nazywa się hipotezą merytoryczną. Hipoteza ta wymaga weryfikacji (sprawdzenia) najczęściej na podstawie badań empirycznych [26; 89; 165].

Hipoteza naukowa jest to przypuszczenie naukowe, które powinno wynikać z dotychczasowego stanu badań, tj. po sprawdzeniu, czy nie istnieje już teoria, która dany fakt wyjaśnia. W przeciwnym razie stawiana hipoteza byłaby merytorycznie pozbawiona sensu, gdyż nie mogłaby wzbogacić naszej wiedzy naukowej.

Aby hipoteza merytoryczna była metodologicznie poprawna, musi spełniać trzy podstawowe warunki [26; 89]:

1.    Dotyczyć istotnych zagadnień lub problemów w danej dziedzinie nauki.

2.    Nie wykazywać sprzeczności wobec udowodnionych wcześniej twierdzeń,

3.    Musi być jednoznacznie sprecyzowana i możliwa do empirycznego lub logicznego sprawdzenia.

Sprawdzanie hipotez ma na celu potwierdzenie ich zgodności z najnowszym stanem wiedzy naukowej oraz wynikami testów empirycznych; innymi słowy, hipotezy powinny podlegać weryfikacji logicznej i empirycznej [26; 118]. Weryfikacja logiczna hipotez polega na sprawdzeniu, czy określona hipoteza wyjaśnia wszystkie dotychczas poznane fakty. Stosuje się ją wyłącznie wtedy, gdy na bieżącym etapie rozwoju nauki niemożliwe jest jej potwierdzenie empiryczne Logiczne sprawdzenie hipotezy nie może zastąpić jednak jej empirycznego sprawdzenia, i odwrotnie.