79551 m05

2. Przegląd podstawowych metod badawczych 50

tów cząstkowych, zarazem jednak zespołem części ściśle związanych z sobą w organiczną całość.

Często rozróżniamy analizę elementarną i analizę przyczynową. Analiza elementarna polega na rozkładaniu przedmiotu badań na części bez dopatrywania się między nimi jakichkolwiek stosunków i powiązań. Analiza taka ma charakter opisowy. Najczęściej w badaniach naukowych analiza elementarna służy do przygotowywania analizy przyczynowej. Analiza przyczynowa, czyli funkcjonalna, polega na badaniu związków zachodzących między poszczególnymi częściami przedmiotu badań.

Metoda syntetyczna polega na składaniu, zestawianiu, ujmowaniu czegoś w całość, odtwarzaniu na podstawie wyników analizy. Metoda ta traktuje rzeczywistość jako zbiorowość cech; opiera się na łączeniu różnych pojęć w jedno, a poszczególnych części w całość. Dlatego jej realizacja polega na poszukiwaniu wspólnych cech różnych zdarzeń i zjawisk, a następnie na ich wiązaniu w jednolitą całość. Metoda syntetycznie bada i określa całość przedmiotu badań. Wyróżniamy syntezę elementarną i syntezę przyczynową. Synteza elementarna polega na założeniu (zsumowaniu) wyników analizy i nie odgrywa praktycznie zbyt dużej roli. Ważna jest synteza przyczynowa, stosowana powszechnie w badaniach eksperymentalnych.

Synteza jest najczęściej odwrotnością metody analitycznej; niekiedy sprawdza się przez jej stosowanie poprawność analizy. Trzeba jednak podkreślić, że składniki wyodrębnione w wyniku analizy są tylko surowym materiałem do dalszych badań. Analiza i synteza przebiegają najczęściej według odmiennych planów. W praktyce obie te metody wzajemnie się uzupełniają, tworząc łącznie jednolity proces badawczy, składający się z dwóch etapów: rozłożenia przedmiotu badań na elementy metodą analizy i - po szczegółowych badaniach każdego z wyodrębnionych elementów - ich połączenia, czyli syntezy w jedną całość.

Do metod ogólnych powszechnie stosowanych w badaniach naukowych zaliczamy również metody o charakterze specjalnym. Ich cechą charakterystyczną jest swoisty techniczny sposób ujmowania rzeczywistości. Należą do nich np. metody ilościowe czy statystyka matematyczna.

Statystyka matematyczna jest zespołem metod polegających na użyciu w badaniach sposobów opartych na matematycznych wzorcach postępowania. Statystyka matematyczna ujmuje główne kierunki zmian w zdarzeniach i zjawiskach, charakteryzujące współzależność między cechami, określa istotność wyników badań i pozwala formułować wzorce optymalne.

Do najbardziej rozpowszechnionych metod matematycznych należy metoda modelowa. Model (wzór, wzorzec) w najbardziej ogólnym sensie jest odwzorowaniem zjawisk i prawidłowości stwierdzonych w badanych procesach. Można wyróżnić modele opisowe i matematyczno-cybemetyczne. Modele matematycz-no-cybemetyczne różnią się od modeli opisowym językiem i sposobem opisu obiektywnej rzeczywistości. Podstawą tego typu modeli są równania i nierówności matematyczne oraz wykresy i schematy. Modelowanie matematyczno-cyber-