75731 m11 (3)

2. Przegląd podstawowych metod badawczych 56

go przedmiotu badań, a jednocześnie odznacza się szerokim jego ujmowaniem, czyli uwzględnieniem dużego zakresu zagadnień, wskutek czego pozwala na bardziej gruntowną i wnikliwą analizę badanego przykładu, niż to byłoby możliwe w badaniu na większą skalę, obejmującym większą liczbę obiektów.

Metoda monograficzna jest szczególnie często stosowana w ekonomice rolnictwa. W Polsce rozwinęła się w XIX w. Największy wkład w jej rozwój wnieśli F. Bujak i W. Styś. Wiele monografii opracowanych w okresie międzywojennym stanowi do dziś niezastąpione źródło wiedzy o gospodarce rolnej tego okresu.

Analiza jest metodą badawczą zajmującą się opisem cech i zdarzeń oraz interpretacją zbadanej w ten sposób rzeczywistości. Powinno się przy tym tak ujmować badane fakty, ażeby można było później dokładnie je zinterpretować. Właściwie każde badanie naukowe musi posługiwać się metodami analitycznymi, ponieważ celem każdego badania jest poznanie rzeczywistości i jej ocena.

Każda analiza powinna się składać z 3 faz: 1) stwierdzenia tego, co jest, 2) krytyki i oceny zjawiska na tle jego przyczyn i skutków oraz różnego rodzaju zależności między nim a innymi zjawiskami, 3) wniosków oraz propozycji najbardziej właściwych zmian.

Stwierdzenie tego, co jest, polega na ogół na liczbowym scharakteryzowaniu badanych cech i zdarzeń. Krytyka stwierdzonego stanu rzeczywistego przedmiotu badań powinna być dokonana z punktu widzenia nadrzędnych celów społecznych i gospodarczych. W propozycjach zmian powinno się brać pod uwagę nadrzędne cele przyjęte w tym względzie.

Analizą jako metodą badawczą posługują się wszystkie dyscypliny naukowe. Odmianą tej metody bardzo często stosowaną w praktyce jest analiza porównawcza. Stosując ją, porównujemy uzyskane wyniki badań do przyjętej bazy odniesienia, uznawanej za stan wzorcowy.

W badaniach społecznych, w tym szczególnie w ekonomicznych, analiza porównawcza należy do najczęściej stosowanych metod badawczych. Bazę porównawczą mogą stanowić: wielkości planowane, z którymi porównujemy faktyczne wykonanie, wyniki uzyskane przez badaną jednostkę w takich samych okresach w przeszłości (np. w latach) oraz wyniki uzyskane przez inną podobną jednostkę w tym samym czasie i działającą w warunkach podobnych do warunków jednostki badanej. Analiza porównawcza umożliwia wykazanie wszelkich zmian i nieprawidłowości działania oraz odchyleń od przyjętych norm.

Wszystkie wyżej omówione metody badawcze mają charakter indukcyjny. Ich istotą jest określenie badanej rzeczywistości w sposób bezpośredni. Ocena rzeczywistości opiera się na badaniu jej zmienności w czasie lub przestrzeni albo na porównaniu jej z faktami przyjętymi za wzorowe bądź optymalne.

Szczegółowe metody badawcze posługujące się dedukcyjnym sposobem rozumowania to przede wszystkim tworzenie modeli i wzorców optymalnych do oceny istniejącej rzeczywistości.

Metoda modelowa, podobnie jak metoda statystyczna w pewnym stopniu zastępuje eksperyment. Model niejako imituje eksperyment, ponieważ przez