mity019

40 Arpad

kościół chrześcijański i w ten sposób zapoczątkowano dzieło chrystianizacji wyspy. Książęta rugijscy, panujący pod duńskim zwierzchnictwem do 1325 r., współdziałali w tym dziele tym zapewne chętniej, że wraz z likwidaqą kultu pogańskiego pozbyli się wpływowego konkurenta do władzy na wyspie. Słowiańska Rugia i jej główne centrum kultowe Arkona („Troja Północy" - z powieści Z. Kossak i Z. Szatkowskiego) w czasach późniejszych były częstym motywem podań i legend.

Arpad - półlegendarny władca Węgrów (Madziarów) i protoplasta dynastii panującej na Węgrzech do 1301 r. Za jego rządów, które objął po ojcu Almoszu (zdaniem części uczonych istniała wówczas u Madziarów, tak jak u Chazarów, którym podlegali, dwuwładza: obok nominalnego władcy naczelnego [kende] istniało stanowisko wodza i sędziego [gyula] - to właśnie sprawowali Almosz, a po nim Arpad), Węgrzy stopniowo wkraczają na arenę historii. Imię Arpad wywodzi się z tureckiego arpa „jęczmień". Wszystkie daty życia Arpada są niepewne. Urodził się zapewne w latach 845-855, zmarł na początku X w., zapewne po 907 r. Wyniesienie go do władzy nastąpiło w trakcie przesuwania się Madziarów z kraju zwanego Atelkuzu (nad Donem?, Dnieprem, Bohem, Dniestrem, Prutem i Seretem) do Panonii. Arpad toczył ze zmiennym szczęściem liczne wojny, w tym z Bułgarami, Państwem Wschodniofrankijskim (Niemieckim) i Wielkomora-wskim, któremu najazd węgierski według przeważającej (ale dyskusyjnej) opinii uczonych położył kres (bitwa pod Bratysławą w 907 r.). Prawnukiem Zoltana, jednego z synów Arpada, był król Stefan I Wielki.

Askold i Dir - półlegendarne postacie z dziejów Rusi. Imię Askold wywodzi się ze staroszwedzkiego Haskoldr, Dir od dyr „drogi". Nie pochodzili z rodu —» Ruryka, lecz byli jego drużynnikami („bojarami"). Według Powieści minionych lat (s. 224-227) pod rokiem 862 uzyskali od Ruryka zgodę na wyprawę Dnieprem wraz „z rodem swoim" do Carogrodu (Konstantynopola). Po drodze dotarli do gródka położonego na górze i dowiedzieli się, że został on zbudowany przez —» Kija, Szczeka i Chorywa, którzy już pomarli, a mieszkańcy („my, ród ich") płacą dań Chazarom. Askold i Dir pozostali tam, „zgromadzili mnóstwo Waregów i poczęli władać ziemią polską [czyli Polan naddnieprzańskich - J. S.]", podczas gdy Ruryk władał w Nowogrodzie. Pod rokiem 866 latopisarz odnotował wyprawę Askolda i Dira przeciw Grekom (Bizancjum). Na wieść o napadzie Rusów cesarz Michał (III, 842-867) musiał przerwać wyprawę przeciw muzułmanom. Rusowie dotarli do cieśniny Sąd (Złoty Róg), „zabili wielu chrześcijan" i w dwieście statków obiegli Carogród. Cesarz ledwo zdołał dostać się do oblężonej stolicy. Po wspólnych z patriarchą Focjuszem modłach i procesji z szatą Bogurodzicy, którą umoczono w morzu, zerwała się burza, rozproszyła i rozbiła okręty Rusów, z których mało kto wrócił do domu. Po śmierci Ruryka (879) Oleg, mając przy boku maleńkiego Igora, syna Ruryka, na czele licznych wojsk złożonych z Waregów, Czudów, Słowienów, Merę, Weś i Krywiczów (ludy słowiańskie i fińskie), ruszył w 882 r. na południe i po opanowaniu Smoleńska i Lube-cza dotarł do „Gór Kijowskich". Dowiedziawszy się, że panują tu Askold i Dir, ukrył część swych wojów w łodziach, część zaś zostawił, przypłynął ku „Górze Węgierskiej" i udając jednego z kupców podróżujących do Greków w imieniu Olega i Igora, ściągnął ich podstępem. „I rzekł Oleg do Askolda i Dira: Wy nie jesteście kniaziami ani z rodu kniaziowego, lecz ja jestem kniaziowego rodu, a gdy wyniesiono Igora, rzekł: A oto syn Ruryka. I zabito Askolda i Dira, odniesiono na górę i pogrzebano: Askolda na górze, która się dziś zowie Węgierską, gdzie teraz jest dwór Olmy [postać skądinąd nie znana - J. S.]; na tej mogile Olma zbudował cerkiew świętego Mikołaja; a Dirowa mogiła - za cerkwią św. Ireny". Oleg osiadł w Kijowie i ustanowił go

Askold i Dir