mity028

58 czarownice (wiedźmy)

alistycznych (manichejskich) u Słowian pod wpływem ludów irańskich jest zbyt ryzykowne. „Nazwą słowiańską złych duchów były wyrazy bies i czart, jaskrawo różne od Czarnoboga" (tamże). Późniejsi erudyci wymyślili Słowianom, uzupełniając informację Helmolda, także —» Białoboga. Argumentem na istnienie bóstw Czarnoboga i Białobo-ga nie może być występowanie na Górnych Łużycach, w paśmie górskim pomiędzy Budziszynem (Bautzen) a Lóbau, w niedalekiej odległości od siebie, gór Czorneboh (561 m) i Bieleboh (Beły Boh, 494 m). Wprawdzie, poczynając od XVI w., erudyci niemieccy (od kronikarza Johanna Lindnera ok. 1530 r., a za nim Piotra Albinusa [1590]) wiadomość Helmolda o Czarnobogu przenieśli na Serbołuży-czan, ale nazwa góry (Czernebog) pojawiła się dopiero pod sam koniec XVIII w. i została upowszechniona w okresie romantyzmu, wypierając dawniejszą nazwę Schleifberg (na kilka lat starą nazwę przywrócono w okresie hitlerowskim). Poza tym oznaczała ona początkowo nie bóstwo Czarnoboga, lecz „czarną, ciemną stronę, zbocze góry", a mitologicznego znaczenia nabierała dopiero stopniowo pod wpływem upowszechniającej się legendy. - Nedo; Mikhailov.

czarownice (wiedźmy) - najbardziej rozpowszechnione ze świata istot półdemonicznych, stosunkowo rzadko występujące w rodzaju męskim. Za szczególnie predysponowane do byda czarownicami uważane były „wiejskie kobiety usposobienia złośliwego, mściwego, zazdrosnego albo też małomówne, posępne, stroniące od otwartego obcowania z ludźmi (zwłaszcza jeżeli przy tym sama przyroda napiętnowała je jakowymiś odrażającymi znamionami!)". Szkodzić ludziom mogą bezpośrednio (np. wywołując choroby), jak również pośrednio, „powodując susze i grady, kradnąc urodzaje, ba, kradnąc nawet niektóre planety (jak Wenus), księżyc etc.; przede wszystkim jednak szeroko oskarża je fama wiejska o nieustanne czyhanie na mleko krów". „Walka z nimi stanowi treść około połowy wszystkich apotropaicznych czy lustracyjnych zabiegów, wplecionych w najważniejsze doroczne obrzędy" (K. Moszyński). Pisarz arabski z XII w. Abu Hamid al Andaluzi, który odwiedził tureckich Bułgarów nad środkową Wołgą (a za nim geograf Qazwini w II poł. XIII w.), dowodzi, że u Słowian wschodnich wiara w czarownice znana była już w XII w.: „Co lat dwadzieścia wszystkie stare kobiety tego kraju oddają się czarom, co jest powodem wielkich zamieszek wśród mieszkańców. Chwyta wtedy lud wszystkie, które znajdzie w owym kraju, i rzuca ze związanymi nogami oraz rękami do wielkiej rzeki, przepływającej tamtędy. Te, co pływają, są uznawane za wiedźmy i oddawane na pastwę płomieniom; te zaś, co toną, są ogłaszane za niewinne wszelkiego czarodziejstwa i puszczane na wolność". Czarownice (wiedźmy) często wcielały się w zwierzęta, zwłaszcza żaby, ropuchy, ćmy. Szczególne miejsce wśród czarownic zajmowała u Słowian —> strzyga. Wiara w czarownice, wchodzące w pakt z szatanem i wraz z nim szkodzące ludziom, stała się częścią nie tylko ludowego światopoglądu chrześcijańskiego, nabierając u schyłku średniowiecza i w wiekach XVI-XVII znamion obsesji, która kosztowała życie niezliczone kobiety i (rzadziej) mężczyzn.

czart (bies) - prasłowiańskie określenie złego, nieczystego ducha, przeciwstawianego Bogu, bez porównania odeń słabszego, ale mimo to mogącego ludziom szkodzić. W okresie chrześcijańskim pojęcie czarta (biesa) nakładało się na pojęcie diabła, szatana, „łąkawieja". „Wszystko to, czego bies nie może dokonać, dokonują diabeł-szatan--ląkawiej-nieprijazn'" (L. Moszyński). Dokładnego odpowiednika chrześcijańskiego pojęcia „diabeł" (diabły i anioły w nauce chrześcijańskiej są duchami stojącymi w hierarchii bytów pomiędzy Bogiem a ludźmi) w świecie pogańskich Słowian być nie mogło. Zdaniem L. Moszyńskiego termin bies używany był tylko na określenie złego ducha szkodzącego ludziom w ich ziemskim życiu. Zdaniem niektórych uczonych termin czart oznaczał demona „kusego", czyli kulawego lub bezogoniastego. Wyraz bies zaginął w języku polskim, a wrócił doń jako pożyczka wschodniosłowiańska. Niektóre odpowiedniki złego ducha w różnych językach i regionach Słowiańszczyzny to smętek, synec (synavec), czarny, kuternoga, rokita, zły, licho, nieczysty, łuka-wyj, wrag (K. Moszyński 704-705). Imię jego często tabuizowano, mówiąc „on", „ten" itp.

Czasław-legendarny władca południowosłowiański. Według Popa Duklanina (c. 22-23) syn -» Radosława I, nieposłuszny ojcu. Po zwycięskiej wspólnej wyprawie przeciwko zbuntowanemu banowi —> Białej Chorwacji, wykorzystując niezadowolenie wojów swego ojca, który wspaniałomyślnie darował jeńcom wolność, podniósł Czasław