NoB2

166 NAUKA O BOGU

Syna — a więc jest w jakiś sposób zależny również od Syna. Ale w jaki? Na końcu księgi I pisma Contra Eunomium Grzegorz zamieścił trochę niejasną uwagę. „Tak jak Syn jest zjednoczony z Ojcem i posiada istnienie od (ek) Niego, ale nie ustępuje Jego hipostazie (w znaczeniu czasowym), tak również Duch Święty Jednorodzonemu (monogenes). Jako hipostaza Syn jest bowiem ze względu na przyczyny (kata ton tes aitias logon) przyjęty przed Duchem"³². Czy więc Jednorodzony też jest przyczyną Ducha? Grzegorz zna przykład lampy, która zapala drugą, ta następnie zapala trzecią. W ten sposób Duch promieniuje przez Syna³³. Syn zajmuje więc zapewne pozycję pośrednika w stosunku do Ducha. W każdym razie zapowiada się tu formuła, która stanie się ważna w sporze z teologią zachodnią w sprawie Filioąue: Duch pochodzi od Ojca przez Syna (ek tou Patros dia tou Hiou ekporeuetai).

4,5    Teologia trynitama Augustyna

4.5.i: i:    Intencje

Nikt nie wywarł większego wpływu na zachodnią teologię trynitarną niż biskup Hippony. Istotą Boga żywego zajmował się wielokrotnie, wreszcie po dwudziestoletniej pracy opub likował wyniki swoich rozważań w monumentalnym dziele Dc Tńnitate (419-420)³⁴. Augustyn znał teologię grecką. Nie był jednak już w sytuacji walki IV wieku, lecz mógł oddać się

³²    PG 45, 464. Zob. Y. Congai, Wierzę w Ducha Świętego, Ł I-III, Warszawa 1995-1996.

³³    Maced 6; PG 45, 138.

spokojnym rozmyślaniom. Spory przeszłości nie znajdują się w centrum jego zainteresowań. Jako szukający i miłujący Boga nie ogranicza się do pastoralnych i naukowych punktów widzenia teologii, lecz poświęca się zgłębianiu najważniejszej tajemnicy wiary. W związku z naszym tematem zwróciliśmy szczególną uwagę na jego wkład w naukę o Trójjedyności Boga.

Oczywiście również dla Augustyna pytanie nad pytaniami brzmi: jak mają się do siebie w Bogu jedność i troistość? Augustyn skierowuje światło szczególnie na pierwszy biegun. „Jedność" nie może, według niego, pozostawać abstrakcyjną wypowiedzią o Bogu: doświadczamy Go jako jednego w sposób, w jaki się z nami spotyka. A jak spotyka się z nami? W pokorze całkowitego ogołocenia — tak widzi to Augustyn. To jeden decydujący punkt. Podobnie jak pisma greckich filozofów, również obszerne fragmenty De Tńnitate przypominają górnolotne rozważania na temat pojęcia istoty i jedności. Ale wrażenie myli. Chodzi zawsze o historię zbawienia, chodzi o głoszenie amor Chństi, miłości Jezusa z Nazaretu. Zapamiętajmy: teologia trynitama Augustyna jest zorientowana chrystologicznie. Chce w jasny sposób ukazać, jak Bóg udziela się ludziom jako On sam.

4.5.2 Podział De Trinitate

Zamiar szerokiego przedstawienia rozważań o Trójcy Świętej widoczny jest w podziale dzieła. De Tńnitate składa się z piętnastu ksiąg. Można zgrupować je w dwóch obszernych częściach. Część pierwsza (księgi 1-8) to badanie problemu na podstawie źródeł. Część druga (księgi 8-15) szuka analogii ze stworzenia; ma to autorowi przybliżyć tajemnicę. W tej części