NoB 5

192 NAUKA O BOGU

niu rodzaju ludzkiego, które dokonuje się przez wcielonego Syna i przez dar Ducha Świętego (principalius ad recte sen-tiendum de salute generis humani, quae perficitur per incar-natum, et per donum Spińtus Sancti)". Tomaszowi, który był również mistykiem, chodzi przede wszystkim o poznanie i wielbienie miłości Boga — choć nie zawsze było to i jest dostrzegane poprzez trudną do przeniknięcia jego umysłowość i abstrakcyjność logiki.

3. Osoba

W nauce o Trójcy Świętej wielokrotnie spotykaliśmy się już z pojęciem osoby. Widzieliśmy, że Osoba jest to określenie różniących się od siebie (ze względu na relacje) nosicieli imienia Boga (Ojciec, Syn, Duch). Wyraża to, co różni, lecz w przypadku Boga należy zawsze natychmiast myśleć zarazem o tym, co jest wspólne. W nauce o Bogu pojęcie to ma więc własne znaczenie, różniące się od ogólnej konotacji filozoficz nej.

W jaki sposób ontologia doszła do tego pojęcia? Gdy anali żujemy rzeczywistość, którą postrzegamy, stwierdzamy: spot kaliśmy Jana, Andrzeja, Małgorzatę i Katarzynę, czyli bardzo różniące się od siebie osoby. Wspólne im wszystkim jest to, żo należą do rodzaju ludzkiego. Można również powiedzieć istota „człowiek" urzeczywistniła się w wymienionych lu dziach, ale w niepowtarzalnych konstelacjach właściwości, które odróżniają ich od siebie i sprawiają, że są oni pojedyn czymi przedstawicielami „bycia człowiekiem". Ten stosunek rodzaj-jednostka można w zasadzie stwierdzić również w przy padku zwierząt, roślin czy minerałów. W przypadku człowieka dochodzi jednak coś szczególnego. Jest on istotą rozumu .| Tożsamość istot rozumnych jest to stosunek do samego siebie polegający na samoświadomości, na akceptowaniu siebie i na otwarciu się na innych ludzi. Tę specyfikę istot rozumnych nazywamy osobowością: są one osobami. W zachodniej filozofii miarodajna byia wspomniana już definicja Boecjusza: „osoba jest to niepodzielna jednostkowa substancja natury rozumnej {persona est naturae rationalis individua substantia)". Mówiąc inaczej, wiaściwe jej są: samoistność, samoświadomość nieza-stępowalna i niepodzielna niepowtarzalność.

Ale teologom nie chodziło o antropologię, lecz o naukę o Bogu. Należało znaleźć określenia, które mogłyby mieć ważność również w odniesieniu do Boga, ściślej mówiąc do Boga w trzech Osobach. Pojęcie osoby było tu w zasadzie odpowiednie, gdyż odnosi się do istoty rozumnej. Ale Bóg jest duchem. Problem polegał tylko na tym, że w teologii trynitar-nej nie poradzono sobie z rozróżnieniem rodzaj/jednostka: istotą Boga nie jest — jak czytamy w postanowieniach II Soboru Laterańskiego — coś, co jest różne od Osób Boskich. Kwestię postawiła zresztą nie tylko teologia trynitama, ale również chrystologia. Skoro Jezusa Chrystusa należy dogmatycznie definiować jako „Osobę w dwóch naturach" ^7ł, należałoby wiedzieć, czy przez osobę rozumie się wówczas to samo, co w nauce o Bogu?

To, co powiedział Boecjusz, może mieć zastosowanie w obu dziedzinach. Osoby Trójcy Świętej są — pozostańmy przy naszym traktacie — konkretnym urzeczywistnieniem bycia-Bogiem. Ale czy również tryteistycznie rozumianej boskiej triadzie nie można by przypisywać, że są osobami; czy również o człowieczeństwie Chrystusa można powiedzieć, że jest ono osobowe? Definicja Boeq'usza pozostaje wprawdzie wiążąca dla średniowiecznej teologii i filozofii, podlega jednak ważnej korekturze. Jej autorem jest znany nam już Ryszard od św. Wiktora. Najpierw usuwa on z definicji pojęcie substancji.

⁷¹ Por. w niniejszym podręczniku traktat V pt.: Chrystologia, rozdz. 3.3.5.1.