Obraz
0 (60)

ściwych proporcji w rozłożeniu akcentów komunikatywnych, poznawczych i emocjonalnych.

4.3. SOCJOLOGICZNE WYMIARY JĘZYKA

Niemal każdy rodzaj publicznego działania zawiera aspekt komunikacji i jest adresowany do konkretnej grupy społecznej. Aby zabiegi komunikacji były skuteczne, nie wystarcza znajomość kompetencyjnych reguł językowych, sprowadzających język jedynie do roli komunikatywnej. Ważny jest (patrząc z perspektywy socjologicznej) kontekst języka, jego funkcja regulująca wzorce społecznych zachowań.

Badania socjologiczne nad językiem pozwalają uchwycić pewne społeczne prawidłowości, którym podlega język, i ustalić wzajemne uwarunkowania między językiem a strukturą społeczną. „Każde użycie języka jest bowiem pewnego typu zachowaniem, które dokonuje się w określonym kontekście społecznym i wymaga podporządkowania się innym jeszcze niż kompetencyjne regułom dotyczącym języka”. [Niklas D.: Zróżnicowanie społeczne mowy, „Przekazy i Opinie” 1976, wrzesień-paździemik, s. 39]. Te „inne” reguły to przede wszystkim zróżnicowany kontekst społeczny, w którym w procesie interakcji realizują się akty komunikacyjne, to zależności między foimą wypowiedzi a działaniem zdeterminowanym pozycją społeczną, sytuacją w jakiej dana jednostka¹ czy grupa się znajduje, rolą którą odgrywa, to wreszcie charakterystyczne cechy artykulacyjne (intonacja, zabarwienie emocjonalne, odpowiednie słownictwo, formy gramatyczno-składniowe, logika wypowiedzi).

Socjologia języka różnicuje akty komunikacyjne ze względu na ich przynależność do określonej grupy społecznej. Struktura socjalna języka i jego zróżnicowanie jest uzależnione od charakteru i rodzaju związków społecznych, które prowadzą do wytworzenia się określonych odrębności społecznych.

Językiem odrębnych grup społeczno-lokalnych zajmuje się dialektologia. Bada ona odmiany języka ogólnonarodowego. Jednak metodologia tej nauki jest odmienna od socjologicznej. Dialektologia wyjaśnia przede wszystkim różnice fonetyczne, analizuje zakres leksykalny, bada historyczne uwarunkowania niektórych form fleksyjnych i słowotwórczych, inaczej mówiąc -wychodzi od metod językoznawczych; socjologia języka zaś (jak to już wcześniej stwierdziliśmy) - od opisu i wyjaśniania zjawisk społecznych, w których język jest jedną ze zmiennych.

W działaniach komunikacyjnych niezbędna jest znajomość środowiska poddawanego zabiegowi perswazyjnemu. Wyraża się ona między innymi w znajomości repertuaru językowego rozumianego „jako zbiór wszystkich form językowych używanych przez członków danej społeczności językowej”. [Piotrowski A., Ziółkowski M.: Zróżnicowanie językowe a struktura społeczna, Warszawa 1975, s. 99].

Społeczność językowa to grupa ludzi związana wspólnotą przekonań i utrzymująca ścisły kontakt w celu wymiany informacji. Socjologa interesują przede wszystkim mechanizmy społeczne, które doprowadzają do powstania wspólnot komunikatywnych, językoznawcę - charakterystyczny dla tych wspólnot repertuar językowy. Jest on uzależniony od wielu czynników. O odrębnościach językowych decyduje w znacznym stopniu między innymi zróżnicowanie terytorialne (ukształtowanie powierzchni ziemi, właściwości klimatyczne, bogactwa naturalne, ośrodki przemysłowe, ośrodki rolnicze itp.).

Równie ważnym czynnikiem różnicującym język jest rozwarstwienie społeczeństwa, w wyniku którego kształtują się dialekty miejskie, język grup zawodowych, język subkultury (np. młodzieżowy slang czy żargon lokalny). Decyduje tutaj poziom wykształcenia, uczestnictwo w dobrach kultury, tradycja obyczajowa. I tak np. ośrodki miejskie mająjęzyk, który nie przypomina ani gwar ludowych, ani języka kulturalnej polszczyzny. Cechują go wyraźne odrębności fonologiczne, słownikowe i fleksyjne. Awans społeczny nobilitujący określone zbiorowości ludzkie spowodował, że język tych grup jest swo-