Obraz3

XXXVI ROMANTYCZNA ESTETYKA

bryły z wnętrzności skał dobytej” (DW, 1.1, s. 158), stanowiły — jak to wyraził Tadeusz Czacki w rozprawie O litewskich i polskich prawach, na którą powołuje się Mochnacki — of-ficinam gentium — „kuźnię narodów”. Tym samym mit zyskuje w tej koncepcji nowe znaczenie: obok zapisu sakralnego dążenia człowieka do Absolutu i obok prawd filozoficznych, dokumentuje też powstawanie narodów w sensie historycznym. Ściślej należałoby powiedzieć, że w micie dochodzą do głosu jakby prapoczątki charakteru narodów. To istotne stwierdzenie. Na jego podstawie Mochnacki budować będzie później mit narodu polskiego.

Charakter narodu najlepiej oddaje jego literatura. Stąd krytyk powoła do istnienia (albo może ostrożniej — przywoła za niemieckimi idealistami) romantyczny mit poezji i sztuki. Cechą charakterystyczną estetyki romantycznej, na co zwracała już uwagę Maria Żmigrodzka w ślad za niemieckimi badaczami²*, jest ustawiczne mieszanie pojęć religii, mitu i poezji, traktowanie ich poniekąd zamiennie, i — dodajmy — obarczanie filozoficznym atrybutem jako narzędzi poznawania rzeczywistości. Schelling uważał nawet mitologię za „poezję absolutną oraz tworzywo dla wszelakiej sztuki prawdziwej”²’. Autor Niektórych uwag nad poezją romantyczną ujmuje fenomen poezji — podobnie jak Friedrich Schlegel — w kategoriach uniwersalnych, bliskich również sposobom rozpoznawania świata poprzez mit, jako ideę panpoetyckiej sztuki wyobraźni ogarniającej swym zasięgiem wszelkie zjawiska estetyczne i filozoficzne. Poezja wyraża ducha epoki, stanowi cząstkę wiecznej, organicznej natury, jest najwyższą

²¹ M. Żmigrodzka, Mit-podanie-historia [w:] Problemy polskiego romantyzmu, S. II, Wrocław 1974, s. 309 i n.

” Por. A. Orłowski, Mit i historia w filozofii identyczności F. W. J. Schellinga, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1967, t. 13, s. 98; zob. tenże: Miody Schelling i romantyczna filozofia historii, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1961, t. VII.

formą wiedzy o bycie, narzędziem poznania sił kosmicznych i zwierciadłem duchowej istoty człowieka.

Poezja, ta szczególna własność serca i umysłu człowieka, zarówno u Friedricha Schlegla, jak i Mochnackiego jest pojęciem estetycznym i metafizycznym zarazem, podporządkowującym sobie wszelkie dziedziny sztuki na wspólnym obszarze refleksji epistemologicznej. Wiąże się przy tym nierozerwalnie z kategorią „romantyczności”, która — przypomnijmy — nie stanowi wyznacznika rodzajowego, ale decyduje o istocie poezji, jest „ożywiającym duchem” oraz wewnętrznym elementem poetyckiego świata. Tylko romantyczna poezja nierozerwalnie połączona z mitem potrafi stworzyć literaturę w pełni oryginalną, tylko literatura romantyczna potrafi oddać charakter narodu wyłaniający się z obrazów starożytności słowiańskiej, mitologii Północy i metafizyki wieków średnich.

Ale mit jest również świadectwem zmiennych w czasie doświadczeń egzystencji człowieka. Należy zwrócić baczniejszą uwagę na cechę diachronii w mitycznym myśleniu Mochnackiego, gdyż znajdzie ona później swoje ujście w jego oryginalnym mitotwórstwie.

Pomniki, słupy i piramidy — czytamy w rozprawie Niektóre uwagi nad poezją romantyczną — na miedzi rżnięte obrazy, skały przeistoczone w budynki, krwawe zwycięstwa w skromnej pieśni uwiecznione oznaczały już wyższe potrzeby i zdolności człowieka, wyrażały w dotykalnej barwie i w ujmującej postaci, co działo się wewnątrz umysłu, co było idealnym wzorem, co nie miało przedtem żadnego kształtu, żadnej barwy, żadnej postaci (DW, t. II, s. 332).

Mit istnieje wówczas, gdy żywe jest jego oralne źródło zawierające prawdę filozoficzną — „co nie miało przedtem żadnego kształtu, żadnej barwy, żadnej postaci” (DW, t. II, s. 332). Prawdy historyczne, aczkolwiek w micie na pewno obecne, poprzez stopniowe wypieranie prawd filozoficznych, osłabiają, a z czasem zacierają istotę mitycznego przekazu, tj. wiedzę o czasie, w którym człowiek żył w przyjaznej symbiozie