Obraz6

XU1 ROMANTYCZNA ESTETYKA

wykorzystuje go kunsztownie do retorycznej gry. Próbuje zwrócić uwagę czytelników na fakt, że wzorców dla współczesnej kultury należy poszukiwać nie w micie dawnej Grecji, ale w nowej mitologii, odzwierciedlającej czas teraźniejszy. Ukształtowanie retoryczne tej wypowiedzi (rozbudowana składnia, retoryczne pytania, wyraziste puenty) ma przekonać odbiorcę, iż tylko kultura żywa, oddająca charakter narodu, jest istotną wartością we współczesnym świecie. Historyczne myślenie, owa „pochodnia ludzkości”, relatywizuje uniwersalny, zdawać by się mogło, wymiar greckiej cywilizacji. Jest ona wartością samą w sobie, ale dla epoki jej właściwej, dla czasów starożytnych, zaś przywoływanie starożytnej Grecji i jej wyobrażeń w epoce romantycznej mija się z celem. Nic bowiem nie mówi ona o nas samych.

Duch chrześcijaństwa, metafizyka średniowiecza, mitologia słowiańska to obszary, z których powinna czerpać inspiracje kultura nowoczesnego narodu. Dawność starożytną pozostawmy rozważaniom historyków — zdaje się twierdzić romantyczny krytyk. Także mitologia Północy, sławna Edda poetycka jako potencjalne źródło dla literackich pomysłów nie zadomowiła się dłużej w rozważaniach Mochnackiego po krytyce tegoż pomysłu przez Joachima Lelewela¹. Sięgajmy więc — proponuje autor rozprawy O literaturze polskiej — przede wszystkim do zasobów naszej wiedzy o narodzie.

Pojmując mitologię starożytnych jako zespół symbolicznych wyobrażeń żywych w świecie historycznej przeszłości, krytyk ocala paradoksalnie istotę mitu, ocala jego sens rudymentarny — sakralny wymiar. Stąd wszelakie mitologiczne inkrustracje w klasycystycznym „rymotwórstwie” tchną dlań „trupim odorem”, stanowią martwą erudycję, świadczą o trywialności i nieuctwie autorów nie rozumiejących historycznej istoty ani klasycyzmu, ani tym bardziej romantyzmu. Każda mitologia, podobnie jak i literatura, ma swój czas, swój język i wyobraźnię, i jest integralnie powiązana z narodem. A żywa kultura narodu potrzebuje równie żywej, odpowiadającej duchowi czasu mitologii. Mochnacki pragnął bowiem z pomocą myślenia mitycznego wskazać nade wszystko sens historycznego rozwoju społeczeństw, ukazać tożsamość narodową Polaków, by pchnąć ich w kierunku wyzwolenia duchowego i politycznego. Mitom nadał więc — twierdzi Krystyna Krze-mień-Ojak — „niejako sens figury, zawarł w nich wiedzę intuicyjną, obejmującą całość spraw, podobną do tej, której ma człowiek szukać w naturze, wiedzę, w której pozostał ślad dawnej zdolności poznawania bezpośredniego, a więc odbywającego się bez czasu i zapory jednostkowej świadomości”². Poprzez późniejsze uwikłanie mitu w historię narodu odrzucił kulturowe tradycje antyku, które nie mogły jego zdaniem przydać się w epoce współczesnej. Autor rozprawy O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym jest romantycznym hermeneutą, poszukującym w tradycji mitologicznej prawd żywych. Znajduje je jednak nie w umarłym świecie starożytnym, ale na innych obszarach dawnej kultury. Niewątpliwie docenia antyk, ale każe patrzeć nań przez pryzmat historii jak na epokę w dziejach ludzkości dawno zamkniętą.

HI. KONCEPCJA KRYTYKI

Krytyka jako gałąź filozofii. Maurycy Mochnacki na łamach „Gazety Polskiej” uprawiał typową działalność recenzencką. Zabierając głos w dyskusjach i polemikach stymulował życie muzyczne i literackie Warszawy, poszukiwał możliwości

1

Zob. (J. Lelewel], O romantyczności z powodu drugiego numeru Dziennika Warszawskiego", „Biblioteka Polska” 1825, t. IV, s. 185—200; przedruk [w:] Polska krytyka literacka (1800—1918). Materiały, t. I, red. J. Z. Jakubowski, Warszawa 1959, s. 258—266.

2

K. K r ze m i eń - Oj a k, op. cit., s. 81.