56358 Obraz0

XXX ROMANTYCZNA ESTETYKA

Uzupełnijmy tu wypowiedź badacza. Romantyczny krytyk, który pragnie stworzyć nowoczesną kulturę narodową, a taki właśnie cel przyświecał działalności estetycznej Mochnackiego, musiał odnieść się krytycznie do cywilizacji i kultury zastanej, oświeceniowo-klasycystycznej, w której mitologia odgrywała ważką rolę. Z jego refleksji nad kulturą minioną rodzą się mity nowe, inspirujące współczesną sztukę i stymulujące polityczną działalność narodu. Chodziło mu — podobnie jak i Friedrichowi Schleglowi oraz Friedrichowi Wilchelmowi Josephowi Schellingowi — o krytyczne ustosunkowanie się do mitologii narodów starożytnych i stworzenie mitologii nowej, odpowiadającej znakom czasu i potrzebom własnego narodu. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, iż „romantyczne pojęcie mitu — jak pisze Maria Cieśla-Korytowska — było przeciwieństwem jego rozumienia w oświeceniu. O ile bowiem w XVIII w. pod pojęciem mitu rozumiano «opowieść fałszywą®, «baśń», «zmy-ślenie», o tyle w okresie następnym uznano mit za sposób wyrażania głębokiej prawdy, za całość znaczącą, zawierającą przesłanie dotyczące najistotniejszych cech rzeczywistości, za «opowieść prawdziwą® w symbolicznej formie przekazującą intuicyjnie poznawalną prawdę”¹.

Cywilizacja utraciła swój uniwersalny, ponadnarodowy wymiar w znaczeniu proponowanym przez oświeceniowych filozofów, co otworzyło niejako możliwość powstania nowoczesnej kultury wielości — kultury wielu zindywidualizowanych nacji, upatrujących wartości w bogactwie języków i społeczeństw, w różnorodności płynącej z odkrycia obszarów egzotyki i folkloru, z faktu narodzin nowej, romantycznej antropologii. Nowoczesne tendencje w estetycznych eksploracjach (m.in. odkrycie dla sztuki egzotyki Orientu) rozpoczęły się zresztą już w samej epoce oświecenia, jednak na sile i znaczeniu przybrały dopiero w okresie romantycznego przełomu, który — jak wiadomo — w poszczególnych krajach dokonał się w różnym czasie. Maurycy Mochnacki zaproponował tedy na miejsce dawnej mitologii starożytnej — mitologię nowożytną, opartą o inne, dotąd nie wykorzystywane źródła. Z bezpośredniej refleksji nad przeszłością antyczną — podobnie jak i inni teoretycy romantyzmu — wyprowadził nowe mity romantyczne: mit panpoezji, historii i narodu, przystosowując je do koncepcji nowoczesnej kultury. Z ich pomocą nicował francuski i polski klasycyzm, by na jego gruzach stworzyć nową sztukę umożliwiającą „uznanie się narodu w swoim jestestwie”. Kiedy naród poprzez sztukę uzyska tożsamość, zrozumie własny stan i polityczne położenie — nadejdzie czas czynu historycznego, który wywróci dotychczasowy porządek prawny i polityczny, a w dalszej konsekwencji umożliwi powrót do utraconej Arkadii i Złotego Wieku przeniesionych w czas przyszły: będzie to szczęśliwe życie w narodowej wspólnocie, w zgodzie z Bogiem, naturą i innymi narodami. Do takiej właśnie refleksji zmierzają ostatecznie niemal wszystkie rozprawy literackie pomieszczone w niniejszej edycji.

Należy podkreślić i zaakcentować kierunek myślenia Mochnackiego na temat mitu i mitologii. Teoretyk polskiego romantyzmu poszukuje w micie możliwości kreacji i programowania nowoczesnej cywilizacji i kultury². Jego analizy, sięgające w głąb tradycji rozmaitych narodów, mają znaczenie dla programowania czasu teraźniejszego i przyszłego, czasu, w którym naród polski odzyska upragnioną wolność a każdy człowiek zajmie właściwe miejsce w hierarchii bytów natury. Oczywiście taki sposób podejścia do mitu stoi w jawnej opozycji do koncepcji oświeceniowej. Mochnackiemu obce

1

M.Cieśla-Korytowska, hasło Mil [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. J. Bachorza i A. Kowalczykowej, Wrocław 1991, s. 560.

2

Zwróciła na to uwagę K. Krzemień -Oj ak w monografii Maurycy Mochnacki. Program kulturalny i myśl krytycznoliteracka, Warszawa 1975; por. szczególnie uwagi wstępne oraz cz. I pt. O nową cywilizację, s. 37—150.