Obraz8 (33)

logiczna cząstka. I nie tylko przeświadczenie filozoficzne, iż człowiek jest skazany na historię. Także ich skomplikowaną moralną ocenę użytych okrutnych środków oraz indywiduów, które sięgają po narzędzia mordu i gwałtu. Stąd dwoistość postaci Popiela w Królu--Duchu Słowackiego, niewątpliwie patologicznego okrut-nika i zarazem — akuszera historii, twórcy nowych form bytu Słowiańszczyzny, sposobiącego ją do współistnienia wśród państw europejskich.

Co więcej, romantycy zdawali się sądzić, że wybór użytych środków był na miarę potrzeb i sytuaoji owego słowiańskiego bezwładu szczęśliwego życia. Anachroniczne szczęście, pełnia izolacji, konserwowana prywatność bytu, gdy świat sąsiedzki staje się machiną urządzeń publicznych, jakby wymagały interwencji 16 gwałtownej, inaczej błogostan życia, czyli forma słowiańska, oparłaby się impulsom popychającym ją do zmiany i mchu. Mickiewicz w Prelekcjach paryskich skłonny był nawet przypuszczać, że srogie najazdy dzikich ludów, trapiące Słowian, były swego rodzaju dobrodziejstwem Opatrzności, która „dociskami” bólu i cierpień popędzała drzemiącego olbrzyma na przeznaczone mu szlaki wędrówki poprzez historię.

Sam zaś sens i cel tego wędrowania został określony przez romantyków w sposób również dotąd niespotykany. Powiązano go bowiem z pojęciem misji, jaką Słowianie mają do spełnienia wobec Europy i w ogóle w swym ziemskim przeznaczeniu. Eksponowanie misji, dopatrywanie się szczególnych predestynacji jednostek i zbiorowości należało do stylu myślenia romantycznego, zwłaszcza o barwie mesjamicznej. Wszakże zdecydowane obstawanie przy szczególnej roli Słowian wiązało się nie tylko z romantycznym mesjanizmem. Może bardziej

jeszcze syciła je namiętność do upatrywania tajemnicy na dnie wydarzeń, przeznaczeń, układu losów. Tajemnicy, rzecz jasna, metafizycznej, często określanej jako ukryty plan Boga, ale niekiedy pojmowanej czysto spirytualnie, bez odwołań do osobowego bóstwa, czasem alchemicznie zgoła.

Nazwa Słowianie prowokowała wprost wyobraźnię romantyków, zdawała się dosłownie naładowana tajemnicą, i to podniosłą, religijną. Oczywiście Słowianie nie Sławianie, jak mówiło i pisało się w czasach Brodzińskiego. Spór o a lub o w nazwie plemiennej nie był bowiem czczą kazuistyką. Wersja (Sławianie^ rodowód swój wiodła od sławy i wskazywała na zaszczytną, głoś-ną przeszłość, która powinna być dumą i pociechą współczesnych „synów sławy”, wedle określenia z poe-matówiWoronicza Assarmot i Lech. Natomiast nazwa 17 (Słowianie^ wskutek zmiany jednej litery nabierała zupełnie nowej barwy semantycznej, właśnie symbolicznej i tajemniczej, odwołującej się do Słowa. Słowa — lo-gosu, Słowa, które było na początku, Słowa objawiającego. Nie jakiegoś tam zwykłego słowa, narzędzia komunikacji między jednoplemieńcami.

Dlatego tyle energii wspartej wielką poezją włożył Słowacki w genealogię nazewniczą Słowian, pointu-jąc ją w wierszu Ten sam duchom płomienny szlak wyrazistą formułą: „bo on nie sławy, lecz słowa syn”. Należy się domyślać, że również zagmatwana biografia Króla-Ducha zrealizować się miała między tymi biegunami. W rapsodzie I obcujemy bowiem z synem sławy, przez sławę od sukcesu do sukcesu niesionym. Była w tym jego świetność i bolesne ograniczenie zarazem. Wolno mniemać, że w dalszych wde jać się prawdy Słowa i służby Słowu.

2 „Ja, głupi Słowianin'*