Obraz3 (19)

Rozdział pierwszy

Koncepcje poezji w okresie sporów przełomu romantycznego w Polsce (1818 - 1830)

i

Spory przełomu romantycznego w Polsce nic doczekały się jeszcze analny całościowej. Na kompletny opis mogą się złożyć przedsięwzięcia badaczy różnych specjalności: historyka estetyki, idei, mentalności, znawcy dziejów kultury, historii społecznej i politycznej¹. Dla naszych celów dość będzie prześledzić koncepcje poezji dyskutowane w okresie, którego ramy czasowe wyznaczają dwie doniosłe publikacje krytycznoliterackie

-    rozprawa Kazimierza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej oraz dziełko Maurycego Mochnackiego O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym.

Przebieg sporów referowano zazwyczaj w ten sposób, że nadrzędną zasadę opisu stanowiła chronologia, wobec czego porządkowanie problemów schodziło w mniejszym lub większym stopniu na plan dalszy². Przyjmujemy założenia przeciwne: dążyć będziemy przede wszystkim do problemalyzacji sporów przełomu z dodaniem - na drugim miejscu

-    osi czasu. Twierdzimy zatem, iż pojawiły się ówcześnie różne koncepcje p o e z j i, to znaczy różne opisy poezji jako faktu empirycznego zrodzonego z praktyki twórczej i refleksji teoretycznej, i różne projekty poezji pożądanej z estetycznych bądź pozaeste tycznych względów.

Za jedynie adekwatne określenie badanych przez nas wydarzeń uznajemy termin "spory przełomu romantycznego". To przeświadczenie należy - jak sądzimy - szerzej uzasadnić, mimo iż wyczuwa się dotkliwie brak precyzji w najczęściej bodaj używanym przez ostatnie dziesięciolecia, mającym też najdłuższą tradycję, określeniu "walka romantyków z klasykami"³. Silne poczucie nicadckwatności terminu nie zwalnia od szczegółowych wyjaśnień: postaramy się przedłożyć argumenty stosunkowo oczywiste, nic wchodząc w gruntownicjsże roztrząsania.

I*o roku 1815 zarysowują się zmiany w kulturze polskiej: "rozszerzył)' się - pisał Brodziński u schyłku lat dwudziestych - nowe wyobrażenia, a za nimi nowy smak w literaturze"'*. W "Pamiętniku Warszawskim" - wspominał Franciszek Salezy Dmochowski - mniej było przekładów z francuskiego, więcej z angielskiego i z niemieckiego; powaga Laharpc’a i Domairona upadała wobec idei Schleglów, Mnie de Stael. Herdera.

9