26825 Obraz2 (19)

Rozdział 8. Wskaźniki pozycji społecznej

świadectwem trafności zawodu byłaby sytuacja, w której identyfikuje on te aspekty pozycji społecznej nie mniej silnie, niż każda z pozostałych zmiennych uwzględnionych w tabeli 2.

Tabela 2. Współczynniki korelacji między pozycją zawodową a wybranymi cechami położenia społecznego (Polska 1998)

Cechy położenia społecznego	Współczynniki korelacji miedzy pozycją zawodową a wybranymi cechami	Średnie współczynniki korelacji między każdą z cech i pozostałymi siedmioma cechami
Pozycja zawodowa (Międzynarodowa Skala Prestiżu)		0,31
Liczba lat nauki	0,57	0,32
Miesięczne zarobki	0,31	0,28
Miesięczne dochody rodziny	0,24	0,26
Stanowisko	0,36	0,23
Posiadanie domku letniskowego	0,12	0,12
Posiadanie samochodu	0,21	0.17
Liczba książek	0,37	0,22
Średnia	0,31	0,24

Pamiętając, że w analizach socjologicznych wartość korelaqi między zmiennymi rzadko przekracza poziom 0,4-0,5, wielkości w pierwszej kolumnie tabeli 2 trzeba uznać za nieodbiegające od normy. Średnia korelaqa pozycji zawodowej z siedmioma analizowanymi tu wyznacznikami pozycji wyniosła 0,31. Dla porównania - w drugiej kolumnie - przedstawiłem wielkości informujące o tym, jak silnie każda z innych, analizowanych tu cech, koreluje ze wszystkimi pozostałymi zmiennymi. Okazuje się, że tylko poziom wykształcenia jest równie dobrą (a nawet trochę lepszą), sumaryczną charakterystyką wielu ważnych cech naraz. Zawodowi nie dorównuje żaden z pozostałych atrybutów pozycji.

Niezależnie od racji teoretycznych i argumentów dotyczących empirycznej trafności, istnieje kwestia „operacyjności" zmiennych, która musi być brana pod uwagę przy wyborze wskaźnika. Za najważniejsze należałoby uznać dwie rzeczy: pierwsza dotyczy dostępności informacji wykorzystywanych przy konstrukcji wskaźników. Informacje o wykonywanym zawodzie stosunkowo łatwo uzyskać-w badaniach typu surveyowego za pomocą pytań, zrozumiałych i prostych dla respondenta. Na ogół ludzie chętnie rozmawiają z ankieterami na temat swej pracy. Pytania te nie poruszają drażliwych kwestii, zazwyczaj nie powodują więc zafałszować i odmów. Mniej wiarygodne są odpowiedzi na pytania o poziom wykształcenia, dochody, standard materialny i aktywność kulturalnąjednostek.

Druga zaleta dotyczy sposobu posługiwania się wskaźnikami pozycji spo-108 łecznej na etapie analiz. Zwykło się je operacjonalizować w postaci skal lub kia-

syfikacji, co odpowiada podziałowi na zmienne ilościowe i nominalne, wyrażając to w języku teorii pomiaru. Skale są zestawem kategorii społeczno-zawodowych z przypisanymi im wartościami liczbowymi, które to wartości określają miejsce kategorii w hierarchii, utożsamianej z wymiarem pozycji społecznej. Klasyfikacje, w odróżnieniu od skal, reprezentują słabszy, „nominalny” poziom pomiaru. Są one zestawem kategorii, które mają odzwierciedlać istotne podziały społeczne, nie przesądzając niczego na temat ich hierarchicznego aspektu. Istotne jest to, że klasyfikacje i skale - operacjonalizowane na ogół w terminach zróżnicowania zawodowego - funkcjonują przeważnie w postaci standardowych wskaźników. Można je zatem dołączać do jakiegokolwiek zbioru danych, który zawiera informacje o zawodzie badanych jednostek. Posiadanie standardowych narzędzi jest dużym ułatwieniem na etapie analiz, jako że badacz nie musi konstruować za każdym razem nowych klasyfikacji i skal. Istnieje bowiem gotowe narzędzie, w postaci klucza kodowego lub oprogramowania komputerowego, które pozwala na „dopisanie" standardowych wskaźników do zbioru.

Klasyfikacje zawodów

8.3. Klasyfikacje zawodów

Pytanie o zawód wchodziło już do podstawowego zestawu zagadnień w powszechnych spisach ludnośei realizowanych od końca XVIII wieku, w takich krajach jak Stany Zjednoczone czy Szwecja. Warto nadmienić, że na ziemiach polskich pierwsze badania spisowe przeprowadzono w 1807 i 1809 roku w Księstwie Warszawskim. Jeżeli chodzi o socjologiczne klasyfikacje zawodów, zaczęli je konstruować badacze amerykańscy; historycznie rzecz biorąc, o kilkadziesiąt lat wyprzedziły one skale zawodów.

Za autora pierwszej klasyfikacji uznawany jest pracownik amerykańskiego Biura Spisów William C. Hunt. W1897 roku, opierając się na danych spisowych, wyodrębnił on w Stanach Zjednoczonych cztery podstawowe segmenty pracującej ludności, identyfikowane przez zawód. Hunt określał je mianem klas. Byli to: właściciele, pracownicy umysłowi, robotnicy wykwalifikowani i pracownicy fizyczni bez kwalifikacji (labouring; Caplow 1954). Jak się powszechnie uważa, czteroklasowy podział Hunta zapoczątkował prowadzone do dzisiaj prace nad doskonaleniem klasyfikacji zawodów Ich kulminacyjnym punktem była klasyfikacja przygotowana przez Albę Edwardsa na potrzeby spisu zrealizowanego w 1940 roku. W dziedzinie badań nad stratyfikacją stała się swego rodzaju kanonem, modyfikowanym zależnie od potrzeb przez kolejne pokolenia badaczy. Edwards wyróżnił następujące kategorie:

1)    specjalistów umysłowych (professionals);

2)    właścicieli, menedżerów, urzędników państwowych:

a)    farmerów,

b)    pracowników zajmujących się sprzedażą,

c)    pozostałych właścicieli, menedżerów, urzędników państwowych;

3)    pracowników umysłowych niższego szczebla (c/ericał);

4)    mistrzów i robotników wykwalifikowanych (craftsmen)-,

5)    robotników półwykwalifikowanych;

6)    robotników niewykwalifikowanych:

109