Obraz00 (10)

• Staropolska poezja ziemiańska •

i publicystyczną. W takim ujęciu termin „poezja ziemiańska” stawał się niemalże synonimem „literatury staropolskiej”, co trudne jest do przyjęcia nawet jako metafora.

Formuła Windakiewicza i podobne (jak np. Mieczysława Piśzczkowskiego, który uważał, że literatura staropolska „jest twórczością średnich posiadaczy rolnych, zamożnej szlachty, która jayła wówczas istotnym narodem”¹) grzeszą nadmierną jednostronnością i przesadą, zwłaszcza w świetle przedwojennych i powojennych badań nad zróżnicowaniem, a właściwie rozwarstwieniem społecznym dawniejszego piśmiennictwa oraz udziałem warstw plebejskich w kształtowaniu literatury, ideologii i świadomości społecznej w okresie staropolskim. Niepodobna wszakże zaprzeczyć, że kultura staropolska, w zasadniczych swych elementach, .miała charakter szlachecko-ziemiański, a szlachta, zwłaszcza ta ziemiańska, była najważniejszą warstwą twórców kultury, szlacheckie zaś, chociaż już nie wyłącznie zie._r Trtfanśkie, ideaTy l/wzorće osobowe miały podstawowe znaczenie dla ukształtowania się oblicza dawniejszej kultury i literatury polskiej Nafdomóślepży pod względem poetyckim, moralnym i intelektualnym wyraz tym ideałom dała twórczość Jana Kochanowskiego.

PRZYMIERZE POEZJI ZE WSIĄ

Pieśń Panny XII z Pieśni świętojańskiej o Sobótce nie była ani pierwszą, ani też najbardziej wymowną w staropolszczyźnie pochwałą życia wiejskiego, ziemiańskiej kondycji, „ziemiańskiej szczęśliwości”. Również jej „ziemiańskość” zdaje się niekiedy nawet budzić uzasadnione wątpliwości. Jednakże w dziejach dawniejszej, ale i nowszej literatury polskiej, a przede wszystkim w rozwoju i przemianach poezji ziemiańskiej właśnie ta pieśń odegrała rolę wyjątkową, cieszyła się niebywałym rozgłosem, budziła zachwyt, choć i sporadyczne sprzeciwy, była ustawicznie cytowana, parafrazowana, naśladowana i... parodiowana. Ironiczna, a w istocie rzeczy polemiczna formuła z pierwszej sceny Wesela Stanisława Wyspiańskiego: „Niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna...” — jest kolejnym, z długiego szeregu, potwierdzeniem sławy i znaczenia kulturowego i literackiego pieśni Panny XII, znaczenia wykraczającego daleko poza ramy staropolskiej poezji o wsi i ży-

6

1

M. Piszczkowski, Literatura staropolska jako twórczość warstwy posiadającej, ..Pamiętnik Literacki” XXXI, 1934, s. 2.