52952 Obraz)9 (10)

STAROPOLSKA POEZJA ZIEMIAŃSKA

Poezja ziemiańska, a więc twórczość poetów i pisarzy wywodzących się głównie, choć nie wyłącznie, ze średnio zamożnej szlachty (ziemian), traktująca o życiu ziemiańskim i apoteozują-ca walory społeczne i moralne ziemiańskiej kondycji, współtworząca szIaćh^cIcąTmtoIogię stanową, należy do zjawisk szczegóły nie znaczących w literaturze i kulturze staropolskiej.! Trudno dziś, co prawda, zgodzić się z poglądem, któremu najdobitniejszy wyraz dał Stanisław Windakiewicz w książce Poezja ziemiańska (1938), iż w literaturze polskiej XVI i XVII wieku obowiązywało tylko to, „co czuli i myśleli ziemianie”,¹ że całokształt dawniejszego piśmiennictwa polskiego oparty jest na „idei ziemiańskiej” i „ziemiańskość” stanowi tego piśmiennictwa cechę najważniejszą, a zatem że „cała poezja staropolska [...] jest (...] właściwie poezją ziemiańską, tj. poezją wytwarzaną przez autorów zie-mian-szlachtę, przeznaczoną dla ziemian i wyrażającą i opiewającą życie i światopogląd ziemiański” — jak streszczał intencje książki Windakiewicza Stanisław Łempicki.² Pogląd ten tym znaczniejsze musi budzić zastrzeżenia, że Windakiewicz pisarzom wywodzącym się z jednej strony z kręgów duchowieństwa i możnowładztwa, z drugiej zaś spośród mieszczaństwa i ludu wyznaczył zaledwie rolę „wspólPEac&wmków poezji ziemiańskim” .

Termin „poezja ziemiańska” umieszczony w tytule studium Windakiewicza w dwojaki sposób nie przystawał do analizowanego materiału: najpierw z uwagi na zakres tego materiału, gdzie obok tekstów rzeczywiście ziemiańskiej (czy szerzej szlacheckiej) proweniencji omawiano dzieła owych współpracowników, nic lub niewiele mające wspólnego z kulturą ziemiańską, po wtóre ze względu na jej literacki charakter — obok tekstów poetyckich Windakiewicz w dużym stopniu uwzględniał prozę literacką

5

1

   S..Windakiewicz, Poezja ziemiańska, Kraków 1938, s. 225.

2

   S. Łempicki, rec. książki: S. Windakiewicz, Poezja ziemiańska, Kraków 1938, „Pamiętnik Literacki" XXXV, 1938, s. 298.