Obraz10 (10)

■ Staropolska poezja ziemiańska ■

prawach politycznych, utrudniając, a z czasem i uniemożliwiając sprawowanie wyższych godności nie tylko państwowych, ale i Kościelnych.

W stosunku do magnatów średnia ziemiańska szlachta — silna ekonomicznie i politycznie oraz solidarnie występująca w obronie swoich interesów — zyskała jeśli nie przewagę, to w każdym razie zupełną od nich niezależność i mogła reformować państwo w duchu demokracji szlacheckiej. W walce z duchowieństwem szlachta uzyskała zniesienie jurysdykcji kościelnej w sprawach o wiarę; zapewniła też pokój religijny i wolność sumienia w wielonarodowej i wielowyzńaniowejRzeczypospóIitej. '

Poczucie siły, bezpieczeństwa i stabilizacji zawdzięczała szlachta ziemiańska jednak nie tylko nieprzerwanej przez cały wiek XVI koniunkturze ekonomicznej i sukcesom szlacheckiego stronnictwa reformatorskiego, ale i szczęśliwemu układowi sytuacji w zakresie stosunków zewnętrznych i wewnętrznych. Szlachcic-ziemianin miał poczucie rzeczywistej niezależności od magnatów i duchownych, Rzeczpospolita zaś nie była zagrożona ani od postronnych nieprzyjaciół, ani od buntujących się chłopów, wolna też była od niszczących zachodnią Europę krwawych wojen religijnych jako kraj tolerancji, jako „państwo bez stosów”.

Nie bez powodu więc stulecie XVI w Polsce uważane jest za „złoty wiek” gospodarki i kultury, i to nie tylko przez historyków, zafascynowanych tą wspaniałą epoką, ale i przez żyjących w niej ludzi.. „Serce-roście-patjrząc na te czasy!” — powtórzmy za najwybitniejszym poetą polskiego 1’ słowiańskiego renesansu — Janem Kochanowskim. Łatwo to sobie w dzisiejszych, niepewnych i niespokojnych czasach wyobrazić, co znaczyć mogła długotrwała, ponad stulecie trwająca koniunktura gospodarcza, wsparta pokojem wewnętrznym i zewnętrznym. Zwłaszcza na tle owoczesnej Europy.

IDEAŁY I WZORCE ZIEMIAŃSKIE W ŻYCIU SZLACHCICA

Wspomniana wyżej formuła poetycka, rozpoczynająca pieśń drugą z „ksiąg pierwszych” Pieśni Jana z Czarnolasu, uważana jest za-manifestację renesansowego optyrrr⁷^*”¹ Odnosi się ona, /bo prawda, nie do epoki, w której żył poeta, lecz do przyrody; radość w sercu wywołują zmiany i nadzieje, jakie budzi wiosna. Nie można jednak lekceważyć tego „przyrodniczego” punktu widzenia; najpierw ze względów poetyckich i filozoficznych:

16