Obraze9 (2)

m UCZENIE SIĘ JAKO AKTYWNE PRZETWARZANIE IMFOMUffl

Takie osiągnięcia pamięciowe stoją jednak w sprzeczności z innymi obserwacjami. Pionier badań nad pamięcią, Hermann Ebbinghaus (1885) musiał stwierdzić po nauczeniu się „bezsensownych” głosek, że po dwudziestu minutach zapomniał prawie 40% wyuczonego materiału. Czy sensowny materiał zostałby zapamiętany na dłużej? Jak długo po zakończeniu nauki szkolnej można przypominać sobie treści nauczania, na przykład z zakresu języków obcych, jeżeli nie towarzyszą temu żadne ćwiczenia? Kwestię tę zbadał Harry Bahrick (1984) na przykładzie języka hiszpańskiego. Byli uczniowie po trzech latach zapomnieli istotną część tego, czego wcześniej nauczyli się w trakcie lekcji. Stwierdzony wówczas poziom zapamiętywania zmniejszył się w trakcie następnych dziesięcioleci już tylko w niewielkim stopniu. Jednak podczas gdy treści wyuczone w warunkach eksperymentalnych zostają dość szybko zapomniane, materiał opanowany wcześniej w trakcie lekcji pozostąje w pamięci jeszcze przez stosunkowo długi czas (Semb, Ellis, 1994). Należy jednak podkreślić, że w dużej mierze od jakości pracy dydaktycznej zależy, jak szybko w ciągu następnych łat wiedza szkolna zostanie zapomniana.

Oczywiście zarówno relacje o spektakularnych osiągnięciach pamięciowych, jak i codzienne doświadczenia z zapominaniem nie zastąpią wnikliwego badania pamięci długotrwałej. Człowiek magazynuje w niej wszystkie informacje, którymi będzie dysponował przez dłuższy czas (minuty albo też dni, miesiące lub nawet lata). Jak się szacuje, student po obronie dyplomu może znać od 50 000 do 200 000 słów (Charness, Bieman-Copland, 1992). W jaki sposób informacje te są reprezentowane w pamięci? Kiedy zapytamy uczniów, co jeszcze pamiętają z wcześniejszych lekcji, będą oni prawdopodobnie dysponowali materiałem zmagazynowanym z formie werbalnej. Jednak nie będą go reprodukowali dosłownie, lecz skrócą go do formy treści znaczeniowych. Kiedy zapytamy ich jednak, jak ubierał się ich nauczyciel, wówczas będą aktywizowali wspomnienia w formie obrazowej. Dobrze skonstruowana lekcja wykorzystuje przedstawienia zarówno językowe, jak i obrazowe.

Zadanie pamięci polega jednak nie tylko na magazynowaniu materiału nauczonego, tak by mógł on zostać później wywołany. Kiedy na przykład mamy odpowiedzieć, czy szczupak jest rybą, wówczas właściwą odpowiedź można zaczerpnąć z pamięci. Kiedy jednak dodatkowo mamy podać, czy szczupak jest również istotą żywą, możliwe jest, że wiedza o tym, czy szczupaki są istotami żywymi nigdy nie została opanowana w postaci konkretnego twierdzenia. Ponieważ jednak wiadomo, że szczupak jest rybą, a ryby są istotami żywymi, można wywnioskować, że szczupaki są istotami żywymi. Pamięć służy więc do przygotowywania informacji, dzięki którym można dojść do odpowiedzi na drodze logicznego wnioskowania.

Zróżnicowanie wiedzy w pamięci długotrwałej wykorzystywane w pracy szkolną) uwzględnia fakt, że uczniowie zapoznają się z wieloma informacjami jednocześnie, a zarazem muszą posiadać wiadomości o tym, jak należy osiągać określone cele. Potrzebne jest więc tu rozróżnienie między wiedzą deklaratywną i proceduralną (Anderson, 1983). Po swoją wiedzę deklaratywną sięga się, kiedy formułuje się twierdzenia przedstawiąjące fakty, wydarzenia lub teorie. Stwierdzenia mówiące o tym, że Berlin jest stolicą Niemiec, że II wojna światowa zakończyła się w roku 1945, a niektórzy psycholodzy dzielą pamięć na rejestr sensoryczny, pamięć krótko- i długotrwałą, reprodukują treści pamięci deklaratywnej. Dziecko uczące się reguł gramatyki, które potem na lekcji dowiaduje się, według jakiej formuły obliczana jest średnia arytmetyczna, lub przyjmie do wiadomości, po ilu sekundach powinien zakończyć się stumetrowy bieg, by został osiągnięty dobry wynik, rozszerza swoją wiedzę deklaratywną.

Podczas gdy treścią wiedzy deklaratywnej jest to, co istnieje, wiedza proceduralna dotyczy tego, jak coś można zrobić. Jak można zdobyć bliższe informacje o II wojnie światowej? Jakie książki zawierają informacje na ten temat? Przy rozwiązywaniu wielu zadań korzysta się z obydwu rodzajów wiedzy. Z wiedzy deklaratywnej dowiadujemy się, że wielotomowy leksykon zawiera wiele informacji. Właściwe wykorzystanie tego dzieła do wyjaśnienia określonej kwestii jest możliwe tylko za pomocą wiedzy proceduralnej. Wyczytane informacje mogą znowu rozszerzać wiedzę deklaratywną. Co jednak należy do owej wiedzy deklaratywnej? Co „wyciąga" uczeń ze swojej pamięci długotrwałej, kiedy próbuje zrozumieć zaobserwowane fakty? Informacje są —jak to zaraz szczegółowo wykażemy — magazynowane w uporządkowanej formie. Każdy nauczyciel powinien być poinformowany o jednostkach porządkowych pamięci długotrwałej i ich wząjemnych relacjach, kiedy zwraca się do uczniów w celu wspierania ich wiedzy i umiejętności.

4.2

Schemat jako złożona jednostka wiedzy deklaratywnej

W życiu codziennym ludzie zwykle nie uświadamiąją sobie, jak często sięgają do swojej zmagazynowanej wiedzy, kiedy orientują się w swoim otoczeniu lub próbują zrozumieć zaobserwowane fakty. Kiedy jednak pamięć nie zapewnia im niezbędnego w danej sytuacji rozumienia, zaczynąją się niepokoić. Taką dezorientację można też wywołać w klasie w celu zademonstrowania