Obrazh0 (2)

no UCZENIE SIĘ JAKO AKTYWNE PRZETWARZANIE INFORMACJI

rozumienie i zapamiętywanie, ponieważ zakładają głębsze przetworzenie podanych informacji tekstowych. Rycina 4.10 przedstawia sieć relacji, którą sporządził student opracowujący rozdział poświęcony ludzkiej pamięci.

Przed rozpoczęciem szkicu szukał on pojęcia kluczowego. Uznał za takie „system przetwarząjący informacje”. Po nazwaniu wszystkich procesów wymienionego systemu naiysował linie pomiędzy tymi pojęciami, które w jego mniemaniu wykazują wząjemne powiązania. Uczniom należy również polecić porównywanie powstających niezależnie szkiców w celu odkrycia ewentualnych różnic, które mogą stać się przedmiotem dyskusji (Davidson, 1982). Porównanie i analiza różnych szkiców tego samego materiału tekstowego stymuluje do dalszego przetwarzania informacji.

Ich głębokie przetworzenie stanowi warunek długotrwałego zapamiętywania. Starsi uczniowie wiedzą jednak, że zapominanie jest procesem, którego nie można całkowicie zahamować. Jednak ten, kto wie, jak zachodzi proces zapominania, dysponuje większymi możliwościami skutecznego przeciwdziałania temu zjawisku.

4.5

Wiedza o własnych procesach poznawczych

Procesy poznawcze, które umożliwiają człowiekowi skuteczne przystosowanie się do warunków środowiska, jeżeli mają przebiegać w sposób optymalny, wymagają kontroli i sterowania. Lepiej przecież myślimy, wiedząc, jak myślenie przebiega. Potrzebna do tego jest jednak wiedza o myśleniu, którą dziecko pozyskuje dopiero w trakcie swojego rozwoju. Dlatego mówimy o zdolnościach metapoznawczych, określając w ten sposób wiedzę i możliwości sprawowania kontroli nad własnymi procesami poznawczymi. Zwykle wyróżnia się dwa elementy metapoznania: po pierwsze wiedzę, że one istnieją, i po drugie zdolność oddziaływania na te procesy, czyli sprawowania nad nimi kontroli. Rozróżnienie to dotyczy również uwagi, na której znaczenie dla uczenia się i zapamiętywania już wcześniej wskazywaliśmy. Wiedza o znaczeniu uwagi (metauwaga) w zasadzie nie pojawia się jeszcze wśród przedszkolaków i młodszych uczniów szkoły podstawowej, to samo dotyczy poznania i uznania, że nasza pamięć nie jest doskonała, ale że istnieją możliwości przeciwdziałania zapominaniu.

4.5.1

Wiedza o własnych procesach uwagi i ich kontrolowaniu

O tym, czy informacje przedostają się do pamięci krótkotrwałej w celu ich dalszego opracowania, decyduje uczeń, kierując na nie (lub też nie) uwagę. Wiedzę o znaczeniu uwagi dla uczenia się dzieci muszą wypracować same (Berk, 1991). Starsze dzieci różnią się od młodszych również pod względem możliwości kontrolowania uwagi. John Flavell (1985) opisał wiele aspektów tego zjawiska, które zmieniąją się wraz z wiekiem dziecka. Trzy niżej wymienione są szczególnie istotne dla szkolnego uczenia się.

Po pierwsze, wraz z wiekiem doskonali się zdolność kontrolowania uwagi i wydłużania czasu skupiania uwagi. W związku z tym mówi się 0 rozpiętości uwagi lub po prostu o „zdolności koncentracji". Dziecko wraz z wiekiem dlatego może dłużej zajmować się określonymi zadaniami, ponieważ doskonali umiejętności ignorowania rozpraszających bodźców.

Po drugie, dzieci wraz z wiekiem potrafią lepiej oszacować wyzwanie, jakie dla ich uwagi stanowi zadanie. Starsze dzieci wiedzą, że w trakcie lekcji będą się zajmowały ułamkami, których jeszcze nie opanowały. Uczeń, który ma się nauczyć słówek, stosuje odpowiednią strategię, koncentrując się w trakcie uczenia się na coraz trudniejszych słowach, a więc na tych, których ciągle zapomina.

Po trzecie, starsze dzieci potrafią lepiej oszacować, co jest mniej lub bardziej istotne, zwracając uwagę na odpowiednie bodźce wskazujące. Na przykład z określonych gestów nauczyciela czy zmiany jego głosu wnioskują, w jakim momencie przekazuje on coś ważnego.

4.5.2

Wiedza o własnych procesach pamięciowych i ich kontrolowaniu

Wędzę ludzi o własnej pamięci i sposobie jej funkcjonowania określa się mianem „metapamięci”. Kiedy uczniowie biorą pod uwagę fakt. że potrzebują więcej czasu na nauczenie się na pamięć długiego wiersza niż na zapamiętanie numeru telefonu oraz że zapobiegąją zapominaniu, powtarzając w regularnych odstępach to, czego się nauczyli, mamy do czynienia i wykorzystywaniem wiedzy o własnej pamięci. W takim wypadku stosuje się —jak to wielo-