Obrazr2

Ul WSPOMAGAM MOTYWACJI DO UCZtWU Sl(

Jeżeli bowiem pozwala się lękliwym uczniom na anonimowe odpowiedzi, osiągają oni znacznie lepsze wyniki (Williams, 1976). Nauczyciel musi więc za* dać sobie samokry tycznie pytanie, czy powinien jeszcze wymagać rywalizacji od sw oich uczniów, pracujących i tak w „trudnych” warunkach, bliskich orien* taęji na cele prezentacji.

Ponieważ lękliwi uczniowie są skłonni do silnego niepokoju, należy li* czye się s ewentualnością, że w sytuacji ograniczonej uwagi już w trakcie przyswajania nowych informacji umykają im istotne szczegóły (Hill, Wigfield, 19S4V Dlat ego pomocne może być wytworzenie u nich nawyku wielokrotne* go czytania tekstów i powtarzania wiele razy ich treści własnymi słowami. Może im się to oczywiście udać tylko wtedy, gdy będą mogli pracować w warunkach braku ograniczeń czasowych. W trakcie lekcji lękliwi uczniowie osią* gają korzyści, jeżeli ich nauczyciel wielokrotnie przywołuje przedstawione wcześniej zależności, robi przerwy i stawia pytania, które wspomagają opracowywanie materiału (Tbbias, 1986; Helmke, 1988). Wywiera to też korzystny wpływ- na procesy przetwarzania w pamięci krótkotrwałej, na które zanie* pokcjony uczeń prawdopodobnie nie może zwrócić całej swojej uwagi. Zresztą u wielu uczniów zachowania związane z osiągnięciami zostąją wzmocnione już tylko przez samo wypowiedzenie napomnienia, że trzeba się całkowicie skoncentrować na rozwiązywanych zadaniach (Sarason,1987).

Lęk przed egzaminem nie jest więc, jak wynika z powyższych ustaleń, wyłącznie cechą ucznia; by powstał, potrzebne jest równoczesne oddziaływanie skłonności indywidualnych ucznia i określonych warunków* sytuacyjnych! Uczeń może częściowo kontrolować lęk przed egzaminem; w pewnych warunkach ta możliwość kontroli może być większa, w innych utrudniona, w innych jeszcze zupełnie niemożliwa. Jak długo nauczyciel współtworzy te uwaLrunkowania, tak długo wywiera on — czasami tylko pośrednio — wpływ na rozwój lęku u swoich uczniów. Twierdzenie to można wyjaśnić na przykładzie.

Odkrycia psychologii pamięci umożliwiają między innymi wyprowadzenie następujących zależności: im dłużej i bardziej intensywnie uczniowie zajmowali się materiałem egzaminacyjnym i im głębiej mogli go przerobić, tym wyższy byl stopień organizacji treści w pamięci długoterminowej. Im lepiej informacje są usytuowane w sieci poprzez utrwalanie, tym łatwiej uda się wywołać i pamięci w sytuacji problemowej treści potrzebne do jej rozwiązania. Czy dydaktyka bierze pod uwagę te zależności? Czy uczniowie mają dość czasu, by bardziej intensywnie zająć się jakąś dziedziną problemów? Czy problemy przedstawiono tak, że zajmowanie się nimi było poparte motywacją? Czy praca odbywała się w warunkach, w których stworzono orientację na cole nauczania? Czy też przygotowania do egzaminu miały na celu pozytywną autoprezentację poprzez odniesienie sukcesu i uniknięcie porażki?

Jeżeli uczniowie w czasie nauki szkolnej wytworzyli u siebie bardzo wysoki poziom lęku, wówczas pośrednio sygnalizują, że ich otoczenie dydaktyczne wymaga sprawdzenia oraz ze warunki nauki są dla nich prawdopodobnie nieodpowiednie. Falko Rheinberg w wielu badaniach dowiódł, że w szkole, w której nieustannie stosuje się społeczny miernik ocen, wytwarza się niekorzystny klimat nauczania. W takich warunkach uczniowie skupiąją się na autoprezentacji, która — z powodu związanego z nią przymusu rywalizacji — często prowadzi ich do stanu bezradności, podczas gdy inni ogromną ilość energii muszą zużywać na rozwój i zastosowanie strategii nakierowanych na unikanie zagrożenia poczucia własnej wartości. „Motywacja — tak moglibyśmy streścić za Thomasem Goodem i Jere’em Brophym (1995) wymowę tego rozdziału — rozwija się nąjłatwiej w klasach, w których uczniowie są ukierunkowani na cel, zarazem jednak są tak odprężeni, że mogą koncentrować się na zadaniach bez nieustannego lęku, czy będą w stanie sprostać wymogom nauczania”. Psychologia kształcenia powinna wspierać tworzenie takich miejsc uczenia się, w których dzieci myślą o rozwiązywaniu zadań odczuwanych przez nie jako wyzwania, po sprostaniu którym czują zadowolonie, zy-skiją poczucie kontroli nad sobą i otoczeniem, a także zwiększenie własnych kompetencji w istotnych dziedzinach nauki.