Obrazs5

Rozdział a

nalnej wiedzy psychologicznej potrzebnej do interpretacji pamiętników czy listów, nauczyciel nie posiada większych możliwości rzetelnego zbadania takich materiałów.

Natomiast takie wytwory, jak wypracowania dzieci i młodzieży mogą stanowić dla nauczyciela bogaty materiał do interpretacji zarówno formalnej, jak i treściowej. Analiza treści wypracowań pozwala na sformułowanie wniosków dotyczących niektórych zainteresowań, wyobraźni, poglądów, postaw, dążeń czy też ideałów życiowych ucznia. Analiza wypracowania może służyć również jako jedna z metod badania charakteru dzieci i młodzieży.

Na szczególną uwagę zasługują takie wytwory, jak rysunki dziecka, które wykorzystywano przy badaniu inteligencji, myślenia, wyobraźni i spostrzegawczości. Rysunki są źródłem poznania zainteresowań dziecka, postaw, potrzeb, cech temperamentalnych, motywów, przeżyć emocjonalnych czy też samooceny. Liczne badania wskazują na przejawianie się w rysunkach najgłębszych pragnień, dążeń, obaw oraz postaw wobec członków rodziny, jak również układu stosunków społecznych panujących w rodzinie. Tak więc analiza rysunków dziecięcych może być źródłem informacji zarówno o właściwościach psychicznych dziecka, jak również jego środowisku rodzinnym, bowiem dziecko w rysunku odzwierciedla te stany psychiczne, które nie jest w stanie zwerbalizować. Jest to więc również technika o charakterze projekcyjnym (Rembowski 1986b).

Rysunki dzieci mogą być zarówno przedmiotem interpretacji formalnej, jak i treściowej. Analiza formalna ma umożliwić wyprowadzenie wniosków odnośnie staranności, dokładności oraz innych cech charakterologicznych wykonawcy. Pozwala również na określenie zdolności graficznych dziecka (sposób przedstawiania form i kształtów, dobór barw, kompozycja).

Przeprowadzając treściową analizę rysunku uwzględniamy jego wielkość, szczegóły, ich ilość, proporcje, perspektywę, sekwencję ruchów, charakter linii, światłocienie, kolorystykę. Na tej podstawie odczytujemy, jakie treści dziecko chciało wyrazić za pomocą rysunku oraz formułujemy wnioski dotyczące wyobraźni, zainteresowań, pragnień i niektórych innych cech psychicznych. Przy interpretacji rysunków korzystamy z rozmowy przeprowadzonej z dzieckiem, która jest szczególnie przydatna przy analizie prymitywnych i schematycznych rysunków małych dzieci.

Istnieją opracowania psychologicznej interpretacji niektórych rysunków dziecięcych, np. testu rysunkowego „Narysuj rodzinę”, w którym interpretuje się kolejność powstania i wielkość postaci, usytuowanie ich względem siebie, pominięcie niektórych osób a wyeksponowanie innych. Rysunek rodziny wskazuje, które z osób w rodzinie są dla dziecka najważniejsze, jak dziecko uwidacznia swoje miejsce w rodzinie oraz którzy członkowie rodziny są przez niego łubiani, a którzy nie są akceptowani.

2.6. Ankieta i kwestionariusz

Udzielanie odpowiedzi na postawione przez badacza pytanie ma miejsce nie tylko w sytuacji bezpośredniej rozmowy między badającym a badanym, ale również wtedy, gdy na pisemnie sformułowane pytania osoby badane udzielają również pisemnych odpowiedzi. Przez ankietę i kwestionariusz rozumiemy zbiór specjalnie dobranych

i sformułowanych pytań, na które osoby badane mają odpowiedzieć na piśmie. Metody ankiety i kwestionariusza umożliwiąjąuzyskanie informacji o właściwościach psychicznych dzieci i młodzieży, jak również środowisku osób ankietowanych. Stąd zależnie od celu badań pozwalają na zbadanie niektórych predyspozycji psychicznych, np. zainteresowań, upodobań, poglądów, motywów, pragnień lub różnorodnych uwarunkowań środowiskowych, mogących wpływać na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka. Choć ankiety i kwestionariusze posiadają podobną konstrukcję, mimo zewnętrznego podobieństwa, zachodzą między nimi istotne różnice.

Ankieta odznacza się prostszą konstrukcją i łatwością w stosowaniu. Składa się z kilku lub kilkunastu pisemnych pytań, na które osoby badane udzielają pisemnych odpowiedzi. Pytania mają charakter pytań tematycznych, dlatego odpowiedzi mogą być wyrażone w formie jednego lub większej ilości zdań. Należy zaznaczyć, te ankieta jest często wykorzystywana w masowych badaniach socjologicznych służąc do sondażu poglądów i opinii większych grup badanych. Choć badania ankietowe mogą być przeprowadzone na większej ilości osób, metodę ankiety można również stosować do badań indywidualnych, których celem może być poznanie zainteresowań i upodobań ucznia, jego planów życiowych czy też form spędzania przez niego wolnego czasu. Poznanie zainteresowań, upodobań i planów życiowych może być pomocne przy rozwiązywaniu określonych problemów wychowawczych występujących w pracy z uczniami. Jakkolwiek ankieta jest metodą stosunkowo łatwą i prostą w zastosowaniu, wymaga precyzyjnego sformułowania instrukcji oraz takiego skonstruowania pytań, aby były one proste, dobrze sformułowane oraz dostosowane do poziomu umysłowego osoby badanej.

Podobnie jak ankieta kwestionariusz składa się z pisemnie sformułowanych pytań, na które należy również odpowiedzieć pisemnie. Służy on jednak głównie do badań jednostkowych, indywidualnych, podczas gdy ankieta to zwracanie się z pytaniami jednocześnie do wielu osób, często anonimowo. Kwestionariusz zawiera zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset pytań, dzięki czemu badacz otrzymuje bogatszy materiał. Inny jest też sposób formułowania pytań, które mają charakter pytań alternatywnych, tj. odpowiedź polega na dokonaniu wyboru jednej z dwóch lub kilku podanych możliwości. W kwestionariuszu pojawiają się też pytania kontrolne, których celem jest sprawdzenie wiarygodności odpowiedzi. Dotyczą one tych samych problemów, ale są inaczej sformułowane. Badania kwestionariuszowe pozwalają na możliwie ścisłe określenie zainteresowań, poglądów i postaw czy też pewnych właściwości temperamentalnych. Często wykorzystywane są w poradnictwie zawodowym oraz przy analizowaniu przyczyn trudności wychowawczych i trudności w nauce, w szczególności zaś przy badaniu tkwiących u ich źródeł postaw rodziców oraz błędów wychowawczych popełnionych w stosunku do dziecka.

Jakkolwiek skonstruowanie dobrego kwestionariusza jest czynnością trudną, wymagającą odpowiedniego przygotowania specjalistycznego, to może on być stosowany jako metoda szybkich i obiektywnych pomiarów niektórych właściwości ucznia czy też składników środowiska wychowawczego. Uzyskane wyniki umożliwiają ilościowe określenie poziomu rozwoju niektórych właściwości wychowanka oraz uwarunkowań środowiskowych. Należy jednak pamiętać, że niektóre czynniki mogą wpływać mo-