P030511 31 [04]

XUI POLEMIKA Z SOCREALIZMEM

o której pisał Marek Nowakowski, demonstracyjnie kompromitują także socrealistyczne konwencje językowe. Czasami Hlasko bezpośrednio pokazuje sztuczność oficjalnego języka i kłamstwo propagandy. Komunikat radiowy o prelekcji na temat lotu człowieka na księżyc wpleciony w gorzki monolog jednego z bohaterów na temat teraźniejszości i przyszłości ludzi pracy na ziemi, brzmi jak nieznośny dysonans, kiedy zaś na uroczystości otwarcia mostu w opowiadaniu Robotnicy .młody człowiek z Radia" wygłasza z demonstracyjnym entuzjazmem pompatyczne slogany,

stała się rzecz nieoczekiwana. Kazimierz podbiegł do spikera, wyrwał mu mikrofon i podniósłszy go na wysokość swej wykrzywionej wściekłością (warzy, ryknął:

— Gówno!

Uroczystość była popsuta.

W twórczości Hłaski wyraźna jest też druga z opisanych przez Wojciecha Wielopolskiego tendencji młodej prozy okolic 1956 roku — zwrotowi do potoczności towarzyszy mianowicie zwrot ku literaturze czy raczej literackości, polegający na stylizacjach, aluzjach, skojarzeniach i nawiązaniach literackich, co znajduje bezpośrednie odbicie w konwencjach stylistycznych tej prozy. W przypadku Hłaski podstawowe znaczenie ma tu zanalizowane przez Jerzego Jarzębskiego literackie doświadczenie pisarza, kanon lektur, jakim dysponował, podsuwający mu stylistyczne wzorce. Wyliczając „warstwy” literackiego doświadczenia Hłaski Jarzę bski wymienia, po pierwsze — „obowiązkowe lektury młodego Polaka" (wielcy romantycy i pozytywiści, Wyspiański, Żeromski itd.); po drugie — Biblię, arcydzieła klasyków (Szekspir, Dostojewski) oraz fascynującą młodego pisarza twórczość amerykańskiego „straconego pokolenia” (Hemingway, Steinbeck, Caldwell, Faulkner); po trzecie — brukowe powieści sensacyjne (których bohaterowie — Mikę Hammer, Ken Maynard, Lord Lister — stali się, jak pisze Hłasko w Pięknych dwudziestoletnich, obiektem jego żarliwej młodzieńczej fascynacji) oraz powieści i filmy „czarnej serii", zwłaszcza zaś filmy z Humphreyem Bogartem); wreszcie — powieści socrealistyczne. Każdy 1 tych typów literackiego doświadczenia podsuwał młodemu adeptowi literatury odmienne wzorce stylistyczne, wobec których musiał jakoś zorientować swoje pisarstwo¹.

W Pięknych dwudziestoletnich pisał Mlasko o demonstracyjnym odrzuceniu podsuwanego mu przez matkę kanonu tradycyjnych lektur z ich anachronicznym stylem i równie anachronicznym systemem wartości, choć trudno me dostrzec wpływu literatury romantycznej na kształtowanie H „czującego pond miarę” bohatera Pierwszego kroku w chmurach Równie zdecydowanie odrzucił pisarz wzorce stylistyczne .socrealizmu (choć jeszcze w pierwszych opowiadaniach debiutanckiego zbioru Hłaski, a zwłaszcza w Bazie Sokołowskiej, wzorce te są eksploatowane), widząc w nich instrument zakłamanej ideologu

Wielu krytyków (zasugerowanych zapewne składanymi we wczesnej publicystyce deklaracjami Hłaski o jego najwyższym uznaniu dla pisarstwa Dostojewskiego) domtkiMdp Q wpływu autora Biesów na konstrukcję świata przedstawionego Pierwszego kroku w chmurach, na obecność immanentnego ałł w tym świecie oraz widoczne współczucie dla ..skrzywdzonych i poniżonych”. Odnajdywano tu też analogie z Gombrowiczem — choćby w pasji demaskowania deformującej prawdę formy w kontaktach międzyludzkich, to porównanie wydaje się jednak bezzasadne.

Bezpośrednie literackie stylizacje w prozie Hlaakj są innej proweniencji. W opowiadaniach Pierwszego kroku w chmurach pojawia się zatem stylizacja biblijna — paraielizmy składniowe, powtórzenia, sentencjonalność i specyficzny, poetycki, litanijno--modlitewny język [Najświętsze słowa... Dwaj męiczytni na drodze. Żołnierz; takie „trunkowiec" z Kanctku wykrzykuje

1

li; Jir fębiki, H tutkorwtoryka gnet hu