obraz3

przyznając mu funkcję, jaką pełni słońce, że ten sam Trzygłowy mógł być interpretowany przez Rzymian to jako Merkury, to jako Dis Pater (jako Merkury, być może, w swoim aspekcie po-zasakralnym (profanum), jako Dis Pater w aspekcie raczej ezoterycznym, druidycznym) — świadczy o różnorodnym dynamizmie intepretationis romanae, co już było wyżej podkreślone. Również i w innej zupełnie prowincji świata celtyckiego, w dawnych tradycjach irlandzkich, Donn, protoplasta Gaelów, jest bogiem śmierci (Teach Duinn, „Dom Donna” na skalistej wysepce koło brzegów wyspy Dursey, daleko na zachodzie, gdzie Donn jest pogrzebany, to królestwo zmarłych, w którym kiedyś połączą się z nim wszyscy potomkowie)⁴⁸; ale zarazem, przypuszczalnie, jest bogiem zachodzącego słońca ⁴⁹, gdyż umiera tonąc w morzu, czyli znika w jego wodach o zachodzie.

Nasuwa się tu analogia z tradycją „Kronosa”⁵⁰ uwięzionego i uśpionego z rozkazu Zeusa (Hezjod, Prace, 169) i strzeżonego przez duchy na wysepce zagubionej na morzu, daleko na zachód od wybrzeży Bretanii. Istnienie celtyckiego bóstwa o trzech głowach pomaga zrozumieć tradycję, która umieszcza na zachodzie „trzygłowego” i „trójcielesnego” Geriona (ogród Hesperyd; Ery-thea, „wyspa czerwona”, której nazwa kojarzy się z zachodzącym słońcem, a tym samym ze światem podziemnym) ^w.

Siadów Trzygłowego nie brak w Anglii. Głowa o trzech twarzach pojawia się jako motyw architektoniczno-zdobniczy w płaskorzeźbie z Risingham (fig. 50), poświęconej Numina Au-gustorum przez jedną z kohort galijskich ^S2. Niezależnie zresztą od tego galijskiego zabytku z czasów rzymskich niebezpodstaw-ne będzie przypuszczenie, że bóg o trzech głowach należał do pierwotnej religii ludności celtyckiej i jej współbraci na kontynencie.

W Irlandii, na Corleck Hill koło Baileborough, Cavan, w okolicy, którą tradycja miejscowa nazywa „krainą bożków”, znaleziono kulistego kształtu głowę, prymitywnie wyrzeźbioną z piaskowca (fig. 49) ⁵³> ⁵ⁱ.

Głowa o trzech twarzach pojawia się także w zupełnie odmiennej grupie zabytków. Chodzi tu o wazy z terakoty, z zewnątrz zdobione popiersiami bóstw w wypukłorzeźbie: popiersia Ir były modelowane — względnie wyciskane w formach — osobno, i potem przylepiane na zewnętrznych ścianach waz⁵⁵.

Egzemplarz najlepiej zachowany (rozbity, ale kompletny, fig. HI) znajduje się w Paryżu, w Cabinet des Medailles Biblioteki Narodowej⁵⁶; znaleziono go w 1847 r. w Bavay, gdzie niedawne prace wykopaliskowe wydobyły na światło dzienne wiele odłamków podobnych waz, a wśród nich niejeden wizerunek trzygłowego bóstwa ⁵⁷. Wazę tę zdobi siedem popiersi — pięć brodatych (jedno jest trzygłowe) i dwa bez zarostu, w następującej kolejności (poczynając od Trzygłowego i idąc od lewej ku prawej):

1. Trzygłowy (brodaty), 2. brodate, 3. brodate, 4. bez brody, 5. brodate, 6. brodate, 7. bez brody.

Inny egzemplarz (fig. 52) odkryty został w 1872 r. w Jupille (Belgia) i znajduje się w muzeum w Liege⁵⁸. Popiersi było niegdyś siedem, tyleż ich jest i dziś, ale z istniejących fragmentów udało się odtworzyć tylko sześć: trzy brodate i trzy bez zarostu; siódme jest całkowicie dorobione. Brak wśród nich Trzygłowego: prawdopodobnie właśnie jego wizerunek uległ zniszczeniu. W takim razie mielibyśmy, idąc od lewej ku prawej, taki szereg:

1. (Trzygłowy), 2. brodate, 3. bez brody, 4. bez brody, 5. brodate, 6. brodate, 7. bez brody.

Trzeci egzemplarz odkryto w 1908 r. w grobie na Fliegenberg koło Troisdorf ⁵⁹; znajduje się on w muzeum w Kolonii^B0. Tutaj popiersi było razem sześć: zachowały się tylko cztery, w tym jedno trzygłowe (fig. 53); z piątego nie pozostało nic, z szóstego znikoma resztka. Kolejność (zaczynając, jak zawsze, od Trzygłowego, od lewej ku prawej) jest następująca:

1. Trzygłowy, 2. brodate, 3. bez brody, 4. ?, 5. ?, 6. brodate.

189