P1010192 (5)

28 C. G. Jung, czyli gnoza XX tcieku

jest jaźń, mają szeroki zakres silniejsze od ego. Podobnie jak nieświadomość, tak i jaźń istnieje a priori i z niej to wyłania się ego”.¹¹⁰ JaźiHrięc je$t zarówno źródłem ego, jak i celem jego rozwoju: „Nie ma rozwoju liniowego, istnieje tylko krążenie wokół jaźni”.¹¹¹ Narodziny jaźni w procesie indywiduacji, czyli — w innej perspektywie — świadomy powrót ego do jaźni, oznaczają przesunięcie dotychczasowego j centrum psychiki człowieka, będące rezultatem całkowitej ^ przemiany osobowości. „Aby doszło do tej przemiany, konieczne jest wyłączne ześ rod kowanie się na centrum... Człowiek musi się przy tym wystawić na zwierzęce impulsy nieświadomości, nie utożsamiając się z nimi i nic uciekając od nich... Musimy trwać na swym stanowisku, co, naturalnie, oznacza często napięcie prawie nie do zniesienia”.¹¹² Dopiero jednak wytrzymując to napięcie możemy doprowadzić do przemiany psychiki. Narodziny jaźni oznaczają rozszerzenie wąskich granic ego: „Im bardziej jesteśmy świadomi siebie dzięki samopoznaniu i odpowiedniemu do tego postępowaniu, tym cieńsza staje się warstwa indywidualnej nieświadomości, nakładająca się na nieświadomość zbiorowy. W ten sposób powstaje świadomość, która nie "^jesTTTOHusięziona w drobiazgowym, przewrażliwionym osobistym świecie «ja», ale uczestniczy w obszerniejszym świecie obiektywnym”.¹¹³ Taka „odnowa osobowości jest stanem subiektywnym, którego realności nie można stwierdzić za pomocą żadnych zewnętrznych kryteriów; każda próba opisania lub wyjaśnienia tego stanu jest skazana na niepowodzenie i tylko ten, kto sam go doświadczył, zdolny jest pojąć i poświadczyć jego realność”.¹¹⁴ Jaźń jest „wielkością nadrzędną wobec świadomego *ja*”¹¹⁵; jest ona „nie tylko centralnym punktem psychiki, ale zarazem całym jej obszarem, który obejmuje świadomość i nieświadomość; jest ona centrum całości psychicznej, tak jak ego jest centrum świadomości”.¹¹' Jedyną treścią jaźni, którą znamy potocznie, jest nasze „ja”. „Zindywidualizowane ego czuje się jak przedmiot nieznanego i nadrzędnego podmiotu”.¹¹⁷ Ilustruje to inny cytat z Junga: „Jeśli uda się uczynić jaźń nowym ośrodkiem grawitacji jednostki, to powstaje osobowość, która cierpi jakby tylko na sw^foich niższych piętrach, natomiast na wyższych jest w szczególny sposób oderwana zarówno od bolesnych, jak i radosnych wydarzeń”.¹¹⁸ Ostatecznie

więc stwierdzić trzeba, że jaźń jest dyskursywnie niepoznawalnym i niemożliwym do zdefiniowania „postulatem transcendentalnym”, „który daje się wprawdzie uzasadnić psychologicznie, ale naukowo nie można go udowodnić”.¹¹⁹ Jest jednak dostępna doświadczeniu wewnętrznemu i jako cel jest także postulatem etycznym. Dlatego też jej pojęcie stanowi niewątpliwy analogon do idei „Królestwa Bożego w nas” czy „iskierki” duszy u Mistrza Eckharta.

Mogliśmy przedstawić tutaj tylko krótki zarys procesu indywiduacji, w którym Jung — na podstawie własnych doświadczeń — upatrywał metodę i drogę do rozszerzenia osobowości. Proces ten „doprowadza człowieka do uznania siebie za to, czym jest z natury”¹²⁰ (w sensie natury duchowej), a zarazem — jako opus contra naturom — uwalnia go od sideł natury popędowej. Doprowadza do pogłębienia i rozszerzenia świadomości przez uświadomienie treści leżących poza nią — jest „oświeceniem”, osiągnięciem „nadświadomości”.¹²¹ Nie oznacza to „rozwiązania” problemów żyda, ale jedynie ich przerośnięcie. „Co na niższym szczeblu było okazją do najdzikszych konfliktów i panicznych afektów, teraz, obserwowane z wyższego poziomu osobowości, wydaje się jak burza w dolinie, na którą patrzymy ze szczytu wysokiej góry. Nie znaczy to, że burza utraciła swoją realność, ale człowiek znajduje się już nie w niej, lecz ponad nią”.¹²²

Archetypowy obraz przekształcenia przeciwieństw psychicznych w wyższą syntezę (coincidentia opposito)’um_y znajduje wyraz w tzw. symbolu^ jednoczącym.¹²³ (Symbol ten, jak wszystkie symbole, jest mh^ędziem funkcji transcendentne j-^lciLJ*ymbol jednoczący^ pojawia się tylko wtedy, gdy świat wewńętizuy^przeżywamy jako równie rzeczywisty, efektywny i psychologicznie prawdziwy* jak świat zewnętrzny”.¹²⁵ Tego rodzaju symbole reprezentują obraz psychicznej totalności — przywrócenia równowagi między „ja” a nieświadomością.

Jednym z najczęstszych wizualnych wyobrażeń symbolu jednoczącego jest xz% mandala.^⁶ Wyobrażenia mandali należą do najstarszych wyobrażeń religijnych ludzkości; znajdujemy je u wszystkich ludów i we wszystkich kulturach.¹²⁷ W zasadzie mają one kształt koła lub kwadratu symbolizującego całość, a we wszystkich zaznaczony jest punkt centralny. Mandale są jakby odbiciami pierwotnego ładu całej psychiki