P1011898

musi zatem być u jakiś sposób ustruktu ryzowane. Podstawowym podziałem zaś jest podział na dwie przeciwstawne grupy (fratrie, moieties), których wzajemne zależności konstruują zarazem szkielet jedności społecznej. Fratrie z reguły są dwie (moieties - połowy egzo* gamiczne) j uzupełniają się tworząc harmonijną całość połączoną więzami zasady wzajemności Zgodnie z teorią strukturalizmu konstrukty tworzone przez człowieka w ramach systemu religijnego bazują na przeciwstawianiu sobie pewnych elementów w obrębie jego struktury Jednostki znaczeniowe układają się w pary, między którymi zachodzą przeciwieństwa polegające na przejawianiu się danej dystynktywnej cechy versus jej brak. Podstawowe opozycje binarne wyznaczone są przez otoczenie przyrodnicze: męskie/źeti-skie, lewe/prawe, góra/dół, dziert/noc, Słortce/Księżyc, lato/zima, roślinne/zwierzęce, mokre/suche itp Te naturalne opozycje binarne zostają wyposażone w symboliczną treść j stają się źródłem różnicowania rzeczywistości. Dla Lćvi-Straussa najistotniejszą opozycją jest kultura/natura, którą określają pozostałe opozycje binarne przejawiające się w religii, Każdy z elementów opozycji jest nieistotny sam w sobie, natomiast jego zakres wyznaczany jest przez odniesienie go do jego przeciwieństwa.

Zasada przeciwstawiania konstruuje totemiczny system fratrii, którego zadaniem jest zdualizowanie całego kosmosu i wypełnienie go treścią symboliczną. Ta sama zasada leży u podstaw różnicowania według kategorii „swój/obcy", gdzie swoim przypisuje się cechy normalności, zwyczajności, natomiast „obcy” są potworni, źli, są czarownikami, ludożercami, robiącymi wszystko odwrotnie. Logika klasyfikacji totemicznych każe łączyć w jedną fratrię klany, które mają coś wspólnego ze zwierzęciem totemicznym fratrii, np. zwierzęta, którymi żywi się totem lub kolo których mieszka. Natomiast zawsze rzeczy przeciwstawne przydziela się przeciwstawnym fratriom. Totemy fratrii są najczęściej zwierzętami uznanymi za przeciwstawne.

Zasadę opozycji można zilustrować następującym mitem Zuni, opowiadającym o pierwotnym podziale kosmosu.

Na początku świata czarownik ofiarował ludziom dwie pary jajek różnej wielkości, jedne błękitne jak niebo, drugie czerwone jak ziemia. W jednych - oświadczył - znajduje się zima, w drugich lato. Polecił ludziom wybierać. Pierwsi wzięli jajka błękitne i ptaki, które się z nich wykluły, miały czarne pióra - były to kruki, które poleciały na Północ (północ to siedziba zimy). Drudzy wzięli jajka czerwone, z których wylęgły się papugi. Ci otrzymali w przydziale nasiona, spiekotę i pokój (wszystko to są atrybuty południa i lata, podobnie jak zniszczenie i wojna to atrybuty zimy). W ten sposób Zuni podzielili się na ludzi Zimy i ludzi Lata. jedni stali się Krukami, a drudzy Papugami¹.

Podział obejmuje więc cały świat. Fison i Howitt, odkrywcy tego dualizmu u Aborygenów Australii południowo-wschodniej opisują Buandik, jedno z plemion z Mount Gambiei które składa się z dwóch fratrii. Jedna nazywa się Kumite, druga Kroki. Dzielą się na dziewięć klanów, a wszystko co istnieje w naturze, przynależy do któregoś z nich. Wszystko to wywodzi się od 9 wspólnych przodków. Dzięki tym przodkom wszystkie rzeczy należące do danego klanu stają się realnościami, ponieważ uważa się je za różnorodne odmiany istoty totemicznej. Zatem np. deszcz, grzmot, błyskawica, chmury, grad, zima, zjawiska atmosferyczne uważane są za rozmaite „rodzaje” kruka, według schematu:

fratria	klany i totemy	rzeczy zaklasyfikowane do klanu
KUMITE (Czarna Kakadu)	Mula - Sokół-Rybołów Parangal - Pelikan Waa - Krak Wiła - Czarna Kakadu Karato - Nicjadowity Wąż	dym, wiciokrzew, niektóre drzewa; akacja, ogień, lód; deszcz, grzmot, błyskawica, chmury, grad, zima,) zjawiska atmosferyczne; gwiazdy. Księżyc, zjawiska i ciała niebieskie; ryby, foki, węgorze, drzewa o włóknistej korze; ^1
KROKI (Biała Kakadu)	Wereo - Krzew Herbaciany Muma - Jadalne Korzenie Karaal - Biała Bezczuba Kakadu Wirmal - Sowa	kaczki, raki, sowy, wallaby; dropie, przepiórki, małe kangury; kangury, dęby żeńskie, lato. Słońce, wiatr, jesień; ?

Źródło: A. H o w i 11, The Native Tribes of South-East Australia, London 1904, s. 123.

Podział na dwie przeciwstawne połowy zakłada ich komplementarność. Fratrie tworzą pewien system wartości uzupełniających się, w którym działają zarówno siły odśrodkowe (antagonizm fratrii) jak i przyciągające (zasada wzajemności). Gdy wiemy, że A zawsze poprzedza B, umysł nasz stara się połączyć A i B jakimś związkiem, jakimś stosunkiem, którym w oczach tubylca będzie najczęściej stosunek pokrewieństwa. Plemię, podobnie jak całość świata, rodzi się z połączenia dwóch fratrii, nie jest jednorodne lecz jest całością, złożoną z dwóch przeciwstawnych połów. Wojna i pokój z mitu Zuni są to stany społeczeństwa wzajemnie wyłączające się, ale jeden stanowi o drugim, im więcej jednego tym mniej drugiego i jedno określa się tylko w oparciu o drugie. Nie są one moralnie wartościowane, gdyż obie te sytuacje są normą. Razem tworzą określony porządek - gdyby na świecie panował wieczny pokój, świat byłby koślawy, pozbawiony istotnej części. W efekcie powstałby chaos i życie skończyłoby się. Wszystko ma tu swoje miejsce. Podobnie z porami roku, nie może istnieć wieczne lato. Eskimosi dzielą cały świat zgodnie z porami roku. W zależności od czasu urodzenia członkowie ich społeczności zaliczani są albo do Edredonów (urodzeni w lecie), albo do Pardw (urodzeni w zimie). Każda z tych grup ma swój własny jadłospis i zasady życia. Podział ten, wymuszony przez przyrodnicze otoczenie Eskimosów, biegnie przez całe ich uniwersum, a przedmioty przynależne do każdej z połów nie powinny się stykać nawet w postaci jedzenia w żołądku.

Według idącego za teoriami francuskiej szkoły socjologicznej² Rogera Caillois, organizacja totemiczna jest systemem praw i obowiązków, gdzie każdy zakaz odnoszący się do członków klanu odpowiada dopełniającej go powinności wobec członków przeciwstawnego klanu i znajduje swoje uzasadnienie, np. przy grze w piłkę nożną mamy dwa antagonistyczne zespoły ubrane w odmienne stroje, ale żeby gra mogła się potoczyć, nie wystarczy pierwszy z nich ani drugi, lecz o b a³. Każda fratria działa więc na rzecz drugiej.

1

R Cai llois, Człowiek i sacrum..., t. 69-70.

2

   Zwłaszcza E. Durkheim, M. Mauss: O niektórych tubylczych formach klasyfikacji, [w:] M. Mauss, Socjologia i antropologia. Warszawa 1969.

3

   Gahuku-Gama z Nowej Gwinei nauczywszy się od Białych gry w piłkę nożną grają tyle meczy, ile trzeba dla wyrównania wyniku. Podobnie grają rytualnie w krykieta Trobriandczycy.

U5