71673 P1120672 resize

egxy«ieocialne musi być podjęlc w sposób praktyc/ny. u nic jedynie po£Mwc/> Cna pUł\/c/y/nic (M^naucTcj). Symbole nms/i| przenikać ws/ysi-kie _t/ynnośd i praktykę danej /.bionmosci jest to mt>/li\vc d/ięki rytuałowi. Rytuał ma naturę „ur/cczy^istmaj^c^". Szczególnie wyraźnie zaznacza się ta rota w rytuale religijnym: religia w rytuale przyjmuje swój konkretny kształt, a trrica wicrzcź ulegają jnatcnalizacji**. Wierzenia ..uobecniają" się w iwie* esc. suh >»ę faktem. Podstawowe funkcje rytuału, jakie należy mieć na wzglę-w imIiiii irnin do rytuałów pradziejowych. to funkcja grupotwórcza, ii.■ TjjBi ale tez kontrolna, kształcąca, utrwalająca tradycję. Pewne ajka/' i zakazy docierają do grapy poprzez rytuał. Rytuał (w tym rytuał ofiar-nicz> > realizuje ciągle ten sam wzorzec obrzędowy poprzez czynności, które zyskają wspólne znaczenie, jako czynności rytualne, symboliczne. W archeologu funkcje rytuału jako funkcje religijne lubi świeckie można rozpatrywać na poziomie zbiorowości. grupy ludzi. Znaczenie społeczne rytuału zawiera się icz w tym. że »■***■« rytuał nic tworzy symł>oliki. lecz się nią posługuje. Rs rual w)nu^i symbolu Każda czynność rytualna odwołuje się do symboli utrwalonych przez tradycję i znanych uczestnikom ceremonii. rytuału. Fo/.o-*—jy* w perspektywie antropologtczno-archeologtczncj należy stwierdzić, że rytuał związany hyl ze sferą sy mboliczną jak również z mitem. W kulturach plemiennych odtwarzanie mitu zawsze pokrywa się z rytuałem. są to dwa aspekty tego unego. Jednak archeologia sama z siebie nie ma możliwości odtworarma aspektu mitycznego rytuału.

Nsiwniaa tym. co pozwała na odczytanie sensu, symbolu w archeologii jest odwołań ic się do kontekstu Kontekst w archeologii ujmowany jest w aspekcie czasu i przestrzeni, a jego struktura jako struktura cemryczna. Gdyby luki kontekst istniał realnie, wówczas byłoby możliwe przełożenie porządków formalnych w runach jednej kultury, tym samym przełożenie porządku symbolicznego na -przedmiotowy*'. Jednak w świecie realnym kontekst ma charakter jŁftączmy" iDcleuzc. Guaitun 1988) i może przybierać schemat rucha I okakrwego. odległych odniesień.

Często w ujmowaniu rytuału eksponuje się wspólnoto wość i związek z tocru/w. np. J Maisooneuve < 1995. s. 13). który uważa rytuał jako ..s kody fi -kowany^- system praktyk, posiadający w określonym miejscu i czasie subiektywne znaczenie i symboliczną wartość dla swych uczestników.

Ważnym «.■ natentem rytuału jest czas. czas rytualny, który jest szczególnym rodzajem czasu społecznego. Rodzi to problem, jak ujmować okres ludzkiego bytowania zbycie Budzkie toczy się w czasie świeckim, linearnym, od narodzin w linii prostej do śmierci, oraz w czasie cyklicznym, biegnącym koliścic. Wagę pootada czas rytualny, na który składa się wymiar czasu linearnego, lecz zasadniczo cyklicznego. To czas cykliczny, zgodny z cyklicznym ruchem ciul niehic■ kich i ich powrotem do tych samych punktów w przestrzeni, stanowi model ludzkiego życia, ludzkiej kultury i ludzkiej historii, u kolejne pokolenia odtwarzają .jJ/usmc się" w czasie okrągłym (Pawelczyńska 1986. s. 37). Rytuał każdorazowo przerywa wymiar czasu świeckiego i przywołuje czas sakralny.

cykliczny (Hliadc 1966. s. 386). Czas rytualny, w którym dokonuje się ciągle powtarzanie tego co było. powoduje realność faktów, wydurzeń. życia ludzkiego. Stąd i rytuały są realne dlatego, że powtarzają pewne ukty. ustanowione wcześniej przez bogów, bohaterów, o których mówią mity. Realna jest rzeczywistość. do której pośrednikiem są rytuały, czyli ta tocząca się w czasie rytualnym. I tu znów jawi się podstawowe znaczenie symbolu, konstytuującego czas rytualny, rytuał. Nic możemy ocenić znaczenia czasu sakralnego w danej kulturze jeśli nie poznamy symbolu, który ukonstytuował rytuał.

Archeologia szczególnie chętnie rozpoznaje rytuały oflamicze z ludzi i zwierząt. R. Girard (1983. s. 129) ujmuje funkcje ofiary jako spełnianie roli prewencyjnej wobec wspólnoty ludzkiej. Ofiara według Girarda utrzymuje od niej z dala przemoc. Mechanizm ofiary ujmuje on jako mechanizm ..kozia ofiarnego", tak więc grupa ludzka jest zastępowana przez ofiarę należącą do kategorii ..istot do poświęcenia", ludzi (lub zwierząt) nic mających swego miejsca we wspólnocie (kobiety, dzieci, niewolnicy). Istnieją inne rozumienia rytuału ofiamiczcgo (np. Maertens I978a; I978b). jednak głównie R. Girard ujmuje rytuał jako nieodłączny element życia społecznego.

Archeologia bada rytuał w aspekcie układów przestrzennych, w jakich występują odkrywane pozostałości materialne. Bada konfiguracje przestrzenne pozostałości budowli, konteksty przedmiotów (danych). Ujmuje je jako efekty działań i czynności rytualnych. Szczególne znaczenie w tej perspektywie badań ma miejsce rytuału, kultu w kontekście całego osadnictwa danej społeczności.. Miejsce odgrywa w rytuale podstawową rolę. Miejsce takie jest często wydzielone lub oddzielone od przestrzeni -świeckiej", co podkreśla jego specyfikę. W rozważaniach nad przestrzenią uwzględnia się jej podział na sacrum i profa-mim. Według klasyka tej idei M. Eliadcgo (1966. s. 387) sacrum, to miejsce w którym człowiek może się zetknąć z bóstwem. Sacrum często opisuje się ze względu na niezmienną strukturę, dąży się do wykrycia pozuhistorycznej relacji sacrum - profanum. Najogólniej sacrum oznacza to. co oddzielone i rozgraniczone. „przestrzeń zamkniętą", miejsce zarezerwowane dla wtajemniczonych. Jednak prace etnologów odsłaniają dwoistość sacrum istniejącego na pograniczu czystego i nieczystego, porządku i nieporządku. Ponadto zauważa się. że sacrum należy bardziej do kategorii emocjonalnych, niż do wyobrażeń. W obliczu tego, kwalifikacja przestrzeni w kategoriach: sakralna - profanicznu stuje pod znakiem zapytania, Ani sacrum, ani profanum nie jest jednoznacznie reprezentowane w przestrzeni kulturowcj. Dlałcgo żaden przedmiot nie może uzyskać jednoznacznego statusu przedmiotu sakralnego. Co więcej, archeolodzy dokonują zabiegu „urealnienia" sacrum, definiując je poprzez odniesienie do profanum (np. Makiewicz. Prinkc 1981. s. 59-90). Jeśli przedmiotu nie można określić jako użytkowego, to przypisuje się mu przynależność do sfery sacriun.

Duże znaczenie ma sama struktura miejsca rytuału oraz ..przedmioty rytualne”, tworzące wraz z miejscem „świętą" scenerię, do której dostęp mają „funkcjonariusze" kultu. Zadaniem archeologa jest badanie takich miejsc w kontekście całości zjawisk kulturowych po to. by określić ich znaczenie.

49