P1030060 (2)

■M

H

sowanej głównie wzrosłem produkq'i materialnej, rewolucja ma tyczna będzie się przyczyniać do powstawania większej ji₀J czasu wolnego, dzięki czemu ludzie będą mogli swobodnie i ^ browolnie decydować o swojej przyszłości.

Masuda uważa, że przejście od wartości materialnej do wart^ I czasu wolnego jest punktem zwrotnym w ewolucji naszego gatunfo, Wartość czasu znajduje się na wyższej płaszczyźnie w ludzką życiu niż wartości materialne jako podstawowa wartość działalności I ekonomicznej. Jest tak, ponieważ wartość czasu wiąże się z zaspo. I kojeniem ludzkich potrzeb intelektualnych, zaś wartości materialne I odpowiadają zadośćuczynieniu potrzebom fizjologicznym i przyzb I mnym³.

Zarówno w krajach uprzemysłowionych, jak i rozwijających się I rośnie świadomość, że gospodarka światowa zdąża w kierunku I przyszłości zautomatyzowanej. Rewolucja informatyczna i komuni- I kacyjna gwarantują większą ilość produkcji przy mniejszym zatruci- I nieniu. W ten czy inny sposób większa ilość czasu wolnego jest I nieuchronną konsekwencją re-engineeringu korporacji i bezrobocia I technologicznego. William Green, były przewodniczący federacji I związkowej AFL, ujmuje problem zwięźle: „Wolny czas nadejdzie. I Są tylko dwie możliwości 1 bezrobocie lub odpoczynek po pracy"¹. I

Historycy gospodarki wskazują, że w przypadku dwóch pierw* I szych rewolucji przemysłowych problem większego bezrobocia niż I czasu wolnego został rozwiązany ostatecznie z korzyścią dla robot- I ników, choć nie bez długiej walki między zarządem a załogą wokół I kwestii wydajności i czasu pracy. Spektakularny wzrost wydajności I w pierwszym etapie rewolucji przemysłowej XIX w. spowodował I redukcję czasu pracy z 80 do 60 godzin tygodniowo. Podobnie w XX w. przejściu gospodarki z pary na ropę i elektryczność towarzyszył stały wzrost wydajności prowadzący do dalszego skrócenia tygodnia roboczego z 60 do 40 godzin. Obecnie, gdy przekraczamy granicę trzeciego etapu rewolucji przemysłowej i zbieramy owoce wzrostu produktywności uzyskanego dzięki nowym technologiom informatycznym i telekomunikacyjnym, coraz więcej osób

³ Yoneji Masuda, The Information Society as Post-Industrial Society, Washington, D.C.: World Futurę Society, 1981 s. 74.

Koniec pracy sugeruje konieczność dalszej redukcji czasu pracy do 30, a nawet 20 godzin tygodniowo, aby dopasować wielkość zatrudnienia do nowej zdolności wytwórczej kapitału.

Choć w poprzednich okresach historii wzrost wydajności powodował stałą redukcję średniej liczby przepracowanych godzin, przez 40 lat rewolucji komputerowej działo się coś przeciwnego. Ekono-mistka z Uniwersytetu Harvarda, Juliet Schor wskazuje, że produktywność w Ameryce wzrosła ponad dwukrotnie od 1948 r., co oznacza, że obecnie możemy zapracować na standard życia z roku 1948 (mierzony ilością kupionych dóbr i usług) w czasie o ponad połowę krótszym. Jednak Amerykanie pracują dziś dłużej niż 40 lat temu, gdy zaczynała się rewolucja informatyczna. W ciągu kilku ostatnich dekad czas pracy wzrósł o 163 godziny, czyli o cały miesiąc. Ponad 25% pełnoetatowych pracowników co tydzień spędza w pracy 49 i więcej godzin. W tym samym czasie zmniejszyła się też długość płatnego urlopu i absencji z powodu choroby. Przeciętny Amerykanin przebywa dziś na płatnym urlopie i na „chorobowym" 3,5 razy krócej niż na początku lat 70. Czas odpoczynku po pracy jest teraz krótszy o ponad 1/3 w porównaniu z latami 50., kiedy krótszy też był czas pracy. Jeżeli utrzymają się obecne trendy, to niedługo Amerykanie będą spędzać w pracy tyle samo czasu co w latach dwudziestych.²

A zatem wzrost produktywności wpłynął na długość czasu pracy na dwa sposoby: wprowadzenie technologii oszczędzających pracę i czas pozwoliło firmom na masowe zwolnienia robotników, z których powstała rezerwowa armia niewykorzystanych ludzi dysponujących odtąd czasem bezczynności, a nie wypoczynku. Ci, którzy nadal mają pracę, są zmuszeni pracować dłużej, częściowo po to, by zrekompensować spadek płac i świadczeń. Wiele firm woli zatrudniać mniejszą liczbę pracowników dłużej pracujących aniżeli więcej osób z krótszym tygodniem roboczym, ponieważ w ten sposób oszczędza się na kosztach świadczeń dodatkowych, w tym opieki medycznej i składek emerytalnych. Nawet płacąc o połowę więcej za nadgodziny firmy ponoszą niższe koszty, niż w przypadku pełnych świadczeń dla większej liczby zatrudnionych.

281

1

Society for the Reduction of Humań Labor Newsletter, Benjamin Kline Hunnicutt, William McGaughey, eds., 1/1992-1993, vol. 3 s. 14.

2

Juliet Schor, The <Gvenvorked American: The Unexpected Decline of Leisure, New Yotk: Basic Books, 1991 s. 1, 2, 5, 29, 32.