P1030162

przez specjalistów, ponieważ wymaga dużego doświadczenia. Dostrzegalne okiem objawy, wywołane brakiem lub niedoborem składników pokarmowych, są konsekwencją zaburzeń metabolicznych, a różne czynniki mogą niejednokrotnie prowadzić do podobnych objawów. Dotyczy to również objawów niedoboru azotu. Zakres tej książki nie pozwala na szczegółowe omówienie symptomów niedostatku azotu w różnych roślinach uprawnych. Liczne monografie zawierają dokładne opisy, ilustrowane barwnymi tablicami, objawów niedoboru poszczególnych składników mineralnych w wielu roślinach uprawnych (Bear i wsp., 1949; Bergmann i Neubert, 1976; Wallace, 1961; Chapman, 1966) i drzewach leśnych (Baule i Fricker, 1970).

•*!Siedobór azotu zaznacza się powolnym wzrostem, rośliny są małe, łodygi przybierają często kształt wrzecionowaty, liście są słabo rozwinięte a starsze najczęściej ódpadają przedwcześnie. Niedobór azotu wpływa również na wzrost korzeni, szczególnie ograniczone jest ich rozkrzewianieJMimo to stosunek korzeń/pęd przy niedoborze azotu zwykle ulega zwiększeniu (Cas-per, 1975). Poprzednio wspomniano, że niedostatek azotu prowadzi do kurczenia się chloroplastów i równocześnie do zaburzeń w ich rozwoju (Thomson i Weier, 1962). Wskutek tego liście przy niedostatku azotu wykazują chlorozę, która rozprzestrzenia się raczej na całej powierzchni liścia. Nekroza liści czy jego części.pojawia się zazwyczaj później i dopiero przy znacznym niedoborze azotu. OPod tym względem objawy niedoboru azotu różnią się zasadniczo od objawów wywołanych niedostatkiem K+i Mg²⁺, kiedy to symptomy występują na liściach starszych, ale chlorotyczne i nekrotyczne plamy pojawiają się raczej we wcześniejszym stadium. Objawy niedostatku żelaza, wapnia i siarki są również podobne do objawów wywołanych brakiem azotu i charakteryzują się żółknięciem i blednięciem liści. Przy braku wyżej wymienionych składników objawy chorobowe pojawiają się jednak najpierw na liściach młodych. Tc bardzo ogólnie przedstawione objawy można uważać za pierwsze oznaki pozwalające na odróżnienie niedoborów wywołanych niedostatkiem różnych składników pokarmowych.

/ Rośliny cierpiące na niedostatek azotu dojrzewają wcześniej, a okres wzrostu wegetatywnego także ulega często skróceniu. Przypuszcza się, że to przedwczesne starzenie się roślin jest wynikiem wpływu zaopatrzenia w azot na syntezę cytokinin i ich dystrybucję. Zgodnie z badaniami Wagnera i Michaela (1971) synteza cytokinin wyraźnie zmniejsza się przy niedostatku azotu. Ponieważ fitohormony te aktywują wzrost roślin i utrzymują roślinę w stadium młodocianym, brak cytokinin może rzeczywiście prowadzić do przedwczesnego starzenia się roślin.

^Niedobór azotu w roślinach zbożowych objawia się słabym krzewieniem f obniżeniu ulega zatem liczba kłosów na jednostkę powierzchni uprawnej a także liczba ziaren w kłosie. Ziarna są małe, ale często o stosunkowo dużej zawartości biaika wywołanej zmniejszeniem dopływu węglowodanów do ziarniaków podczas ostatnich stadiów ich dojrzewania.

7-3- Wpływ nawozów azotowych na plonowanie roślin

7.3.1.    Zagadnienia ogólne

Według zgodnej opinii, spośród wszystkich innych składników nawozowych wprowadzanych do gleby, azot wywiera największy wpływ na wielkość plonów roślin. Prawidłowość ta odnosi się do bardzo różnych gatunków roślin uprawianych w bardzo zróżnicowanych warunkach środowiska na całej kuli ziemskiej. Wyniki licznych, prowadzonych do tej pory doświadczeń wskazują, że na większości gleb azot jest najważniejszym czynnikiem ograniczającym wielkość plonów roślin. Caims i in. (1967) stwierdzili, że na glebach typu sołonczaków w kontynentalnym klimacie Kanady dawki 150 i 300 kg N/ha spowodowały znaczny wzrost plonów traw. W Wielkiej Brytanii Wid-dowson i in. (1967) uzyskali istotny przyrost plonów jęczmienia jarego w wy-, niku zastosowania N. W doświadczeniach polowych przeprowadzonych w Polsce prawie wszystkie uprawiane rośliny reagowały zwyżkami plonu na nawożenie azotem (Boguszewski i in., 1969). W Danii Molle i Jensen (1968) stwierdzili silną reakcję na nawożenie azotem zbóż uprawianych na glebach piaszczystych i na torfach. Według Hulpoi i in. (1971) maksymalne plony kukurydzy uzyskiwano w Rumunii na glebach czamoziemnych po zastosowaniu dawek 14-180 kg N/ha. Podobne wyniki podają z Jugosławii Sarie i Jocie (1972). Lakhdive i Prasad (1970) w doświadczeniach z ryżem prowadzonych na glebach o składzie piasków gliniastych otrzymali największe plony ziarna po zastosowaniu dawki 120 kg N/ha. W tropikalnym klimacie prowincji Queensland w Australii Gartner (1969) uzyskał bardzo duże plony trawy przy dawce 448 kg N/ha. Podane przykłady zostały wybrane dosyć arbitralnie dla wykazania decydującego znaczenia azotu w produkcji rolnej w różnych warunkach klimatycznych i glebowych.

7.3.2.    Reakcja roślin na nawożenie azotem

Rośliny wykazują zazwyczaj reakcję na nawożenie azotem, ale nie jest to regułą. Efekt działania N zależy od warunków.glebowych, gatunku uprawianej rośliny i zaopatrzenia w inne składniki pokarmowe. Na ogół reakcja na nawożenie N jest tym słabsza, im więcej tego składnika znajduje się w glebie (Scharff i Wehrmann, 1975). Przy braku reakcji na nawożenie można podejrzewać, że ilość azotu resztkowego (działanie następcze) lub uwolnionego w wyniku działania mikroorganizmów, z substancji organicznej gleby była wystarczająca dla pokrycia potrzeb pokarmowych roślin. Maile i Jensen (1968) badali w doświadczeniach polowych zależność pomiędzy reakcją roślin na nawożenie N i zawartością substancji organicznej w glebie. Autorzy stwierdzili, że optymalna ekonomicznie dawka azotu pod jęczmień uprawiany na piaszczystych glebach w wilgotnym klimacie północnej Danii wynosiła 99-135 kg N/ha. Na glebach torfowych, zasobnych w N organiczny, wystar-

283