P1030260

praca jest lepsza niż korzystanie z opieki społecznej. Jednocz* śnie podpisywały się pod „modelem osiągnięć oraz sukcesu nal* żącym do głównego nurtu”, wyrażając tym samym przekonanie, iż „wykształcenie jest niezbędne, „aby do czegoś dojść” (1996: 27). Zatrudnienie oraz wykształcenie są powszechnie postrzegane jako główne drogi prowadzące do wychodzenia z ubóstwa. Jednostki urzeczywistniają strategiczny potencjał sprawczy, negocjując owe sposoby wychodzenia z biedy, lecz na sposoby te dodatkowo nakładają się czynniki strukturalne i kulturowe, które mogą wspierać bądź ograniczać ów sprawczy potencjał.

Wzajemne oddziaływanie pomiędzy sprawstwem a strukturą, kształtujące indywidualne trajektorie ubóstwa, znajduje się w centrum współczesnych teorii dotyczących dynamiki biedy (Leisering i Walker, 1998; Leisering i Leibfried, 1999). Innymi słowy, ruchy w stronę ubóstwa oraz te łączące się z wychodzeniem z tego stanu są wynikiem zarówno — z jednej strony - działań indywidualnych (podejmowanych tak przez samych biednych, jak przez „nie-biednych”), jak - z drugiej strony ! skutkiem procesów ekonomicznych i społecznych, a także polityki rządu. Taki model teoretyczny stanowi jeden z najważniejszych ostatnich osiągnięć związanych z konceptualizacją biedy. W niektórych krajach ułatwiło go stworzenie długoterminowych zbiorów danych, które śledzą te same osoby w czasie. Badania panelowe ułatwiają identyfikację tych, dla których bieda jest długoterminowym „wyrokiem” (a którzy są tym samym szczególnie narażeni na procesy traktowania w kategoriach Innego, o jakich była mowa w poprzednich rozdziałach). Jednocześnie ujawniają one każdego roku wysoki poziom „wejścia” oraz „wyjścia” z ubóstwa w wielu krajach uprzemysłowionych, gdzie wiele osób doświadcza ubóstwa dłużej niż mogą to rozpoznać pomiary „migawkowe”⁵. Wychodzenie z ubóstwa najczęściej jest łączone ze zmianami w statusie zatrudnienia lub wynagrodzeniu, mimo że poprawa pozycji na rynku pracy niekoniecznie oznacza wyjście z ubóstwa (Heady, 1997; Jenkins i Rigg, 2001). Mato zazwyczaj charakter krótkoterminowy i nie zawsze utrzymuje się dłużej, ponieważ ludzie często wpadają w ubóstwo i z niego wychodzą i ich trajektorie są ograniczane przez „recepturkowy” model dynamiki ubóstwa (Jenkins, 2000: 115). A jak się wydaje, kobiety trzymane są wyjątkowo mocno przez ową „recepturkę” (Ruspini, 1998).

Ten typ badań został okrzyknięty zachęcąjącym do spojrzenia na ludzi dotkniętych biedą jako na aktywnych „sprawców” własnego życia (Vobruba, 2000). Jednak badania empiryczne dotyczące dynamiki ubóstwa mają najczęściej charakter ilościowy, dostarczając ogólnego obrazu z bezosobowego poziomu makro. Choć ważne z innych względów, badania tego typu nie mogą jednak dać wglądu w sposoby, w jakie dynamika ta odzwierciedla sprawstwo danych jednostek lub cierpienia, jakich przysparza walka o wydostanie się z biedy. Z punktu widzenia zrozumienia potencjału sprawczego oraz jego związków ze strukturą i kulturą, badania na poziomie mikro są zatem ważne jako uzupełnienie długoterminowych badań ubóstwa prowadzonych z perspektywy poziomu makro.

Dlatego też trudno się dziwić, iż ludzie żyjący w ubóstwie różnią się pod względem stopnia urzeczywistniania strategicznego potencjału sprawczego (na przykład poprzez edukację czy poszukiwanie pracy), które mąją służyć wydobywaniu się z ubóstwa lub pomóc uciec z tego stanu ich dzieciom. Realizowanie przez jednostkę potencjału sprawczego odzwierciedla zasoby (osobiste i nie tylko), z których może korzystać ona i jej środowisko społeczne i kulturowe, oraz to, jak jednostka postrzega strukturalne (wyznaczone przez płeć) szanse, a także ograniczenia, jakie napotyka na swojej drodze (Edin i Lein, 1996; Dun-can, 1999; Long i in., 2002). Konfiguracja wymienionych czynników w odniesieniu do sytuacji ludzi dotkniętych ubóstwem może stłumić aspiracje zarówno dorosłych, jak i dzieci, oraz zasiać w nich ziarno fatalizmu⁶. Politycy mówią o potrzebie stawienia czoła temu „ubóstwu ambicji” (DSS, 1999: 45). Niemniej jednak badania wskazują, iż ambicja ta nie zawsze jest nieobecna. Często aspiracje są skupione na dzieciach i ich edukacji, po-I nieważ właśnie na tym polu rodzice dają wyraz swojej determi-I nacji, stosując różne strategie, aby ich dzieci nie były skazane I w przyszłości na biedę⁷. Jednak nierówności edukacyjne mają I tendencje do układania się przeciwko dzieciom, chociaż są one I mniejsze w społeczeństwach bardziej egalitarnych, takich jak I Szwecja.