P1100018 (2)

214 Rozdział 7

Opisana dotychczas sytuacja dotyczy sfery przemysłu, jednak charakterystyczna cechą konfliktu w społeczeństwach kapitalistycznych jest to, źe nakładają się na siebie nie tylko zwierzchnictwo i status społeczny, lecz także konflikt w sferze przemysłu i polityki¹. Dominujące grupy w przemyśle były zarazem dominującymi grupami w państwie albo osobiście, albo poprzez członków swych rodzin, albo w wyniku działania innych czynników. I na odwrót, podporządkowane grupy w przemyśle były jako takie wykluczone ze sprawowania zwierzchnictwa politycznego. Przemysł jest dominującym porządkiem społeczeństwa, dlatego jego struktury zwierzchnictwa i wzory konfliktu obejmują całe społeczeństwo. W rezultacie quasi-grupy przemysłowe obejmują także sferę polityczną. Przemysłowa quasi-grupa kapitalistów, tak jak burżuazja (używając jeszcze raz terminologii Marksa), staje się dominującą grupą w państwie, podczas gdy pracownicy najemni, tak jak proletariat, są podporządkowani również w sferze polityki. Ponieważ w konkretnych warunkach społeczeństwa kapitalistycznego fronty konfliktu, jaki charakteryzował przemysł i społeczeństwo, były identyczne, konflikt wzmagał się w niewiarygodnym stopniu.

Organizacja grup konfliktowych w sferze polityki na początku także nie przychodziła łatwo. Kiedy quasi-grupy przemysłowe i polityczne były identyczne, w państwie działały te same czynniki, które zazwyczaj uniemożliwiały organizację przemysłu. Ponadto ograniczenia polityczne, takie jak systemy wyborcze, utrudniały proletariatowi stworzenie skutecznych grup interesu. Tak więc konflikt klasowy przez pewien czas tlił się pod powierzchnią społeczeństwa, aż restrykcje zostały zniesione i doszło do otwartego spotkania dwóch klas na arenie politycznej.

Jak się przekonaliśmy, ze względu na nakładanie się rozmaitych linii zróżnicowania, konflikt ten charakteryzował się niezwykłym natężeniem. Do dalszego wzrostu tego natężenia przyczynił się fakt, że obie klasy były jednostkami stosunkowo zamkniętymi. Ruchliwość wewnątrz pokoleń i między nimi pozostała wyjątkiem². Burżuazja i proletariat były wyraźnie odrębnymi i w dużej mierze samorekrutującymi się grupami, lecz w tym okresie niezwykle silne było nie tylko natężenie konfliktu, lecz także jego gwałtowność. W przemyśle i państwie praktycznie nie istniały przyjęte sposoby regulacji konfliktu. Wobec braku procesu demokratycznego, który stawiał na równi obie strony konfliktu, klasa podporządkowana w coraz większym stopniu stawała się klasą uciskaną, która jako zwarta, lecz bezsilna grupa stała w obliczu absolutnych rządów tych, którzy odgrywali role dominujące. Z powodu tego zaostrzenia frontów klasowych pojawiły się powszechne żądania całkowitej i rewolucyjnej zmiany istniejących struktur, na tym etapie bowiem zmiany strukturalne nie mogły powoli wyrastać z konfliktu klasowego. Brak ruchliwości i brak regulacji uniemożliwiły człon-

1

   jest to jedna z kwestii, w której szczegółowa analiza historyczna prawdopodobnie skorygowałaby stwierdzenia Marksa dotyczące faktów. O ile w XlX-wiecznym społeczeństwie angielskim władza przemysłowa faktycznie mogła niemal automatycznie przynosić władzę polityczną, o tyle nie jest to prawda, na przykład, w odniesieniu do Niemiec, gdzie, wprost przeciwnie, przedsiębiorcy byli ograniczeni w sprawowaniu władzy przemysłowej wpływami starszych elit politycznych.

2

   Tutaj znów słuszność marksowskich stwierdzeń na temat faktów jest rzeczą wątpliwą. Trudno zrozumieć, w jaki sposób nowa klasa rządząca - świat kapitału - może być rekrutowana bez ruchliwości, w tym ruchliwości między klasami Oczywiste jest tutaj, że nawet w rozumieniu naszej teorii Marks dobierał fakty w taki sposób, aby prawdopodobny wydawał się ekstremalny konflikt o charakterze wojny domowej, którego wystąpienie przewidywał