P1100040 (3)

234 Rozdziały

przemysłowej omówionych w tym podrozdziale. Ten wniosek z pewnością dotyczy stworzenia pozycji dyrektora do spraw pracowniczych. Umocnienie pozycji rad zakładowych w wyniku dodatkowej ustawy z 1952 roku, a także udział przedstawicieli pracowników w radach nadzorczych, jaki przewidywała ustawa, można uznać za wkład w skuteczną regulację konfliktu przemysłowego. Powołuje i umacnia się organy negocjujące, które pozwalają przenieść konflikt z ulic do sal konferencyjnych, lecz samo znaczenie tego ostatniego rodzaju instytucji potwierdza nasz ogólny pogląd, że jakakolwiek próba całkowitego wyeliminowania konfliktu jako taka jest skazana na niepowodzenie, gdyż w rzeczywistości pogłębia istniejące podziały. Regulacja wymaga akceptacji konfliktu; jednak współdecydowanie opiera się na przekonaniu, że konflikt jest zły i musi zostać zniesiony. Z punktu widzenia skutecznej regulacji konfliktu jest to źle pomyślany wzór, który raczej pozostaje w sprzeczności, niż podtrzymuje ogólny trend do redukcji gwałtowności i natężenia konfliktu przemysłowego.

INSTYTUCJONALNE ODIZOLOWANIE PRZEMYSŁU I KONFLIKTU W SFERZE PRZEMYSŁU

„Uważam” - mówi w pewnym miejscu Talcott Parsons - „że konflikt klasowy jest zjawiskiem endemicznym w nowoczesnym społeczeństwie przemysłowym” (1972a: 421). Jeśli chodzi o przemysł, to nasza analiza sugeruje, że to przekonanie faktycznie jest uzasadnione. Chociaż jednak istnienie konfliktu klasowego nie ulega wątpliwości, zmieniły się jego przejawy. Analiza demokracji przemysłowej ujawnia niektóre z tych zmian, a mianowicie zmiany dotyczące gwałtowności starć interesów. W kilku miejscach zasugerowaliśmy, że wraz ze spadkiem gwałtowności zmniejszeniu ulegało też natężenie konfliktu przemysłowego. Jednak ta druga tendencja jest nieco mniej wyraźna niż pierwsza. Konieczne jest tutaj tak dokładne określenie jej zasięgu i granic, jak to tylko możliwe. W przypadku tego problemu główną rolę odgrywają stosunki między przemysłem a społeczeństwem.

Przekonaliśmy się, że jednym z powodów wyjątkowego natężenia konfliktu przemysłowego w społeczeństwie kapitalistycznym był fakt, że linie konfliktu przemysłowego i politycznego się nakładały. Przeciwnicy w sferze przemysłu - świat kapitału i świat pracy - spotkali się ponownie, jako burżuazja i proletariat, na arenie politycznej. Najwyraźniej stosunki między przemysłem a społeczeństwem są bliskie we wszystkich nowoczesnych społeczeństwach; w tym sensie termin „społeczeństwo przemysłowe” jest odpowiedni. Jednocześnie przemysł i społeczeństwo są, przynajmniej dla celów analizy, odrębnymi zrzeszeniami, a wzajemnych powiązań między nimi nie da się określić a priori. Jedna z zasadniczych tez obecnej analizy głosi, że w przeciwieństwie do społeczeństwa kapitalistycznego, w społeczeństwie postkapitali-stycznym sfera przemysłowa i sfera społeczna uległy rozdzieleniu. W coraz większym stopniu jest tak, że przemysłowe stosunki społeczne, w tym konflikt przemysłowy, nie ogarniają całego społeczeństwa, lecz w swoich wzorach i problemach pozostają ograniczone do sfery przemysłu. Przemysł i konflikt przemysłowy w społeczeństwie post-kapitalistycznym są instytucjonalnie odizolowane, czyli ograniczone do swej właściwej sfery i pozbawione wpływu na inne sfery społeczne. W społeczeństwie postkapitali-