P1130689 resize

n

o Warem penetracji kultury unictyckiej od samego jej zarania. jest rzeczą bardzo prawdopodobną, że chodzi tu o przesunięcie **f na ten teren określonych grup ludzkich, mniej więcej współcześnie z kulturą pucharów dzwonowatycb, w okresie, kiedy istniały nu Śląsku jeszcze społeczności schyłkowej fazy kultury ceramiki sznurowej. Tyra chyba należy tłumaczyć występowanie znalezisk protounictyckich jedynie na stosunkowo niedużym terenie na południe od Wrocławia, przy braku ich np. na Wyżynie Gtubczyckiej, gdzie mamy natomiast, zapewne z tego samego czasu, wyraźne skupisko kultury pucharów dzwonowatycb. Może więc zaistniała tam podobna sytuacja jak na obszarach pozasudeckich. sprzyjająca przyjmowaniu pewnych elementów, np. motywów zdobniczych od przeżywającej się jeszcze współcześnie kultury ceramiki sznurowej.

Faza II

W fazie tej zwiększa się wyraźnie ilość znalezisk (ryc. 32), w tym zespołów zwartych. Podobnie się rzecz ma także na terenie Moraw i Czech, gdzie kultura unietycka zajmuje już teraz większy obszar; poczynając właśnie od fazy II zaczyna ekspandować m. in. na tereny Gór Kruszcowych (I. Pleinerowa 1967).

Na dużym, liczącym ponad 100 pochówków cmentarzysku we Wrocławiu-Oporowic (W. Sarnowska 1969, s, 225 n.), groby fazy II łącznie z należącymi do fazy III stanowią ok. 50% tej nekropoli (m. in. groby: 1, 2, 6, 34, 57). Większe skupiska grobowe z tego czasu występują także między innymi w Szczepan ko wicach i Wilczkowie, woj. wrocławskie (W. Sarnowska 1969, ryc. 142a), oraz w Wilczkowicach, woj. wałbrzyskie (W. Sarnowska 1969, ryc. 145f-j). Stosunkowo niedawno przebadano metodycznie i opublikowano (J. Romanow 1975) 6 grobów w Starym Zamku, woj. wrocławskie. Pochówki fazy II występują najczęściej z młodszymi, zaliczonymi do fazy III i IV, rzadziej ze starszymi. Nie wykluczone, że już z tego okresu pochodzą pierwsze ślady osad (m. in. Wrocław-Oporów, jama 42).

Jak za chwilę zobaczymy, w zdobnictwie ceramiki dają się już zaobserwować pewne swoiste cechy lokalne. Można więc przyjąć, że przybyła, zapewne na przełomie eneolitu i epoki brązu, z południa nieduża grupa ludzka z tzw. kulturą protounietycką po krótkim okresie asymilacji zaczyna się coraz bardziej stabilizować, mieszając się najprawdopodobniej z miejscową ludnością i powiększając stopniowo swój terytorialny stan posiadania. Z czasem zwiększa się siła jej oddziaływania na obszary sąsiednie, zwłaszcza że nie utraciła ona w najmniejszym stopniu kontaktów z terenami Czech i Moraw, gdzie nieustannie dokonują się przemiany pozostające w ścisłym związku z procesami ogarniającymi całą wczesnobrązową cywilizację, zwłaszcza w środkowej i południowej Europie.

Fazę II, zwaną w Czechach starounietycką, możemy wyróżnić od następnych przede wszystkim na podstawie ceramiki. Stąd też inne cechy kulturowe, w tym także obrządku pogrzebowego, omówimy łącznie dla całego okresu poprzedzającego etap klasyczny, w którym już we wszystkich dziedzinach dokonały się daleko idące zmiany.

Inwentarz kulturowy

Ceramika (tabl. XXVII: 20-29) stanowi w znacznej mierze typologiczne rozwinięcie form protounietycldch. Widzimy wśród niej m. in. trzy główne rodzaje naczyń występujących w poprzednim okresie: kubki, dzbany i misy, których proporcje są teraz nieco inne. U dzbanów i kubków obserwuje się wyraźną tendencję umieszczania największej objętości brzuśca jak najniżej, toteż stają się one coraz częściej ostro profilowane — dwustożkowe. Ucha (w dalszym ciągu taśmowate i sporych rozmiarów) górnym przyczepem umieszczano obecnie prawie zawsze niżej brzegu wylewu, tak że dolny przyczep przypada mniej więcej w połowie wysokości naczynia. Są one równocześnie jakby lekko zadarte ku górze. To wahnięcie mody, powszechne na całym obszarze występowania kultury starounietyckiej, pojawia się współcześnie i u innych grup kulturowych w Europie środkowej. Obserwuje się również większą niż poprzednio tendencję podkreślania odrębności szyjki przez płytki żłobek hib nieznaczną wypukłość — żeberko. Widoczne jest to również na rozpowszechniających się dopiero teraz wysmukłych naczyniach dzbanopodobnych, zamiast jednego ucha posiadających 3 lub 4 mniejsze, umieszczone symetrycznie nieco powyżej połowy wysokości naczynia (tabl. XXVII: 26). Dzbany i kubki są bogato zdobione w sposób charakterystyczny, głównie techniką rycia, jakkolwiek utrzymuje się jeszcze zdobnictwo plastyczne w postaci pionowych, długich żeberek (tabl. XXVII: 25). Ornament składa się teraz zazwyczaj z poziomego pasma dwóch lub trzech linii rytych (rzadziej nakłuwanego walka) na przejściu szyjki w brzusiec, a poniżej z jednego lub kilku poziomych pasm zygzaków wykonanych tą samą techniką (tabl. XXVII: 20, 22). Niekiedy zygzakowate pasma obramowane są nakłuciami wypełnionymi białą masą (tabl. XXVII: 20). Motywy te wy-