P1130729 resize

128

lowałby natomiast skarb z Wojclcszyim (A. Knapowska-M ikolajczykowa 1957, i. 88), zawierający gros późno, unictyckich wyrobów.

A więc rozwój kultury iwieńskiej przypadałby na fazy od il do V kultury unietyckiej na Śląsku. Ostatecznie kultura iwieńska zanikła po całkowitym opanowaniu należącego do niej obszaru przez kulturę trzciniccką.

6. KULTURA CJROBSKO-ŚMIARDOWSKA

Zajmuje ona prawie culy obszar Pomorza (z wyjątkiem południowej części Pomorza Gdańskiego), a także północno-zachodnią Wielkopolską. Od zachodu sąsiaduje z pokrewną grupą pucharów doniczkowatych obejmującą Pomorze niemieckie, Rugię i część Meklemburgii (H. J. Eggcrs 1964), od południa, w Wiclkopolscc i na Ziemi Lubuskiej, z kulturą unietycką, od południowego wschodu zaś, na Pomorzu Gdańskim, z kulturą iwieńską. Z tą ostatnią tworzy na pograniczu zwartych zasięgów zespoły mieszane.

Nazwę dla omawianej kultury utworzono (J. Kostrzcwski, W. Chmielewski, K. Jażdżewski 1965, s. 129-133) od cmentarzyska w Grobi (stanowisko 11), woj. gorzowskie, oraz w Śmiardowic Krajeńskim, woj. pilskie. Dawniej określuna była jako kultura lub grupa grobska II (J. Kostrzcwski 1939-1948, s. 201; S. Nosek 1964, s. 210; A. Knapowska-Mikołajczykowa 1957, s. 110). Część znalezisk kultury grobsko-śmiurdowskiej, a mianowicie materiały z Pomorza Zachodniego, zaliczane były swego czasu do najmłodszej, trzeciej fazy kultury cera-miki sznurowej (R. Schroeder 1951). To samo widzimy w ostatnim analitycznym opracowaniu kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim (K. Siuchniński 1972), gdzie wydziela się fazę II, tzw. płońsko-śmiardowską kultury ceramiki sznurowej z kluczowymi stanowiskami w Płoni, woj. szczecińskie, i Śmiardowic Krajeńskim. Mimo pewnych nawiązań tych znalezisk do dolnoodrzańskiej grupy kultury ceramiki sznurowej wykazują one w zakresie ceramiki, wyrobów krzemiennych i metalowych pewne odmienne cechy, analogiczne lub bardzo podobne do występujących m. in na. cmentarzysku II w Grobi i dlatego uzasadnione wydaje się włączenie ich razem z tymi ostatnimi do nowej, odrębnej jednostki podziału kulturowego. Istnieją też tendencje zaliczania kultury grobsko-śmiardowskiej, podobnie jak kultury iwieńskiej, do kultury unietyckiej (W. Sarnowska 1969). Tym razem opierają się one głównie na fakcie występowania w zespołach grobsko-śmiardowskich wyrobów metalowych o formach typowo unictyckich. Wiemy już, że jest to kryterium nic wystarczające, inne zaś cechy interesującej nas kultury odbiegają, jak zobaczymy, od unietyckich.

Po tych krótkich uwagach wstępnych przystępujemy do bliższego scharakteryzowania kultury grobsko-śmiardowskiej. Podstawą źródłową dla jej znajomości są groby, skarby i znaleziska luźne (A. Knapowska-Mikołsj-czykowa 1957, s. 110; W. Sarnowska 1969, s. 30; K. Siuchniński 1972, s. 137). Jak dotąd nic odkryto stanowisk o charakterze wyraźnie osadowym. Mimo stosunkowo dużej ilości materiałów, które możemy zaliczyć do omawianej kultury, jej obraz nie jest jeszcze należycie wyrazisty. Wiele bowiem zabytków zwłaszcza pochodzących z dawniejszych, mniej lub bardziej przypadkowych odkryć, pozbawionych jest bliższego kontekstu znale/isko-wego. Niektóre jednak cmentarzyska, np. w Śmiardowic Krajeńskim, były systematycznie badane i posiadamy o nich stosunkowo dużą ilość informacji — więcej niż o nekropolach kultury iwieńskiej — jakkolwiek część materiałów nie opublikowanych zaginęła podczas ostatniej wojny (K. Siuchniński 1969, s. 39-43).

Stanowiska zaliczone do kultury grobsko-śmiardowskiej występują dość równomiernie nu całym obszarze jej zasięgu, trzymając się na Pomorzu głównie strefy morenowej, z tym że pewne ich zagęszczenie obserwujemy u ujścia Odry oraz w zachodniej części Wyżyny Kaszubskiej, między Wieżycą a Radunią (K. Siuchniński 1972. s. 139), oraz w dorzeczu środkowej Warty, na zachód od Poznania (A. Knapowska-Mikołajczykowa 1957, s. 110).

Cmentarzyska

Lokowane są one zazwycząj na piaszczystych (morenowych) wzniesieniach, niekiedy w pobliżu jezior lub rzek. O ich rozmiarach rzadko możemy coś bliżej powiedzieć. Na systematycznie badanym w latach 30-tych przez F. Moliera cmentarzysku w śmiardowic odkryto ponad 100 pochówków (K. Siuchniński 1969, s. 39); na innych zbadano kilka lub kilkanaście, co nie znuczy wcale, że nie mogło ich tam być więcej. Istniały tuki* nieduże nekropole, liczące zaledwie kilku pochówków, jakby o tym świudczyły specjalne poszukiwania w Doi-Kunowie, woj. koszalińskie (K. Siuchniński 1969, s. 58 p. 2). Bruk nam leż informacji o rozplanowaniu grobów na większości cmentarzysk. Wiemy, że odkrytych na stanowisku II w Grobi 9 grobów nie tworzyło jakiegoś wyraźnego układu (J. Kostrzcwski 1926).

Zdecydowana większość cmentarzysk i oddzielnych pochówków pozbawiona jest nasypów kurhanowych.