P1130751 resize

a częściowo również i chronologicznie. Różnice typologiczne ujawniają się w rozmaitym ukształtowaniu główek, które są przeważnie ornamentowane. Szpile uchate o szablasto wygiętym trzonku występują w II okresie EB, jak również spotykamy je jeszcze w grobach kultury łużyckiej do III okresu EB. Są one reprezentowane dużą ilością egzemplarzy, pochodzących głównie ze stanowisk z terenu Śląska i południowo-zachodniej Wielkopolski. Ponadto występują sporadycznie na Kujawach, Pomorzu, Łużycach i Saksonii, w Czechach i na Morawach, a niekiedy również na stanowiskach kultury trzcinicckiej.

Odmienny typ reprezentują szpile uchate z krezą okalającą trzonek poniżej główki i zarazem przekłutą — z uszkiem. H. Seger formy te zaliczył do typu C. Są one również stosunkowo jeszcze liczne i występują nieomal wyłącznie na Śląsku i mogą być datowane na czas od połowy II EB po początki III okresu EB.

Lokalny typ charakterystyczny dla „kultury przedłużyckiej” reprezentują szpile z główką tulejowatą Ide-lichowatą. U znacznej części tych szpil trzonek byl odlewany oddzielnie, a następnie główkę dolewano do jego końca tzw. odlewem obejmującym. Podobnie wykonywano również inne szpile, m. in. z wątorowatą główką. Szpile tulejowate (tabl. XLIV: 6, ryc. 58a-c) odznaczają się dość znacznymi rozmiarami. Główki omawianych szpil są przeważnie bogato omementowane; ornament obejmuje najczęściej oprócz samej główki również górną część trzonka. Szpile tulejowate występują na terenie Śląska głównie w dorzeczu Widawy i Baryczy, a także w Wiclkopolsce. W dawniejszej literaturze były one datowane na III okres EB (B. v. Richthofen 1926, s. 59). W świetle aktualnych źródeł datowanie ich można ustalić na końcową fazę II okresu EB i początki III okresu EB (M. Gcdl 1975, s. 35).

Poza wyżej omówionymi typami szpil, najbardziej charakterystycznymi dla interesującego nas wycinka chronologicznego jak i „kultury przedłużyckiej”, znanych jest z tego czasu i terenu (m. in. ze zwartych zespołów) szereg innych form, raczej reprezentowanych przez nieliczne egzemplarze, lub też form, których występowanie obejmuje przeważnie znacznie szersze ramy chronologiczne. Będą to m. in.: szpila z główką kołowatą znana z Mogilna (tabl. XLIV: 1) obcego pochodzenia, prawdopodobnie z południowych terenów RFN, czy też częstsze szpile o końcu rozklepanym i zwiniętym w uszko, występujące jednak przez całą epokę brązu oraz szpile kkpsy-drowate (ryc. 58d).

W materiałach łączonych z „kulturą przedłużycką” spotykamy również dosyć często różne typy bransolet. Charakterystyczną formę dla starszego okresu epoki brązu i przechodzącą w niektórych swoich odmianach do okresu następnego reprezentują bransolety otwarte o zgrubiałych i odgiętych końcach (tabl. XLV:3, ryc. 59a,c,d). Formy te różnią się między sobą przekrojem pręta brązowego, z którego są wykonane (trójkątny, półkolisty), oraz motywami ornamentacyjnymi występującymi na nich. Motywy omamentacyjne zdają się być w przypadku tych bransolet kryterium ich datowania. Formy wczesne są zdobione głównie motywami krzywo-linijnymi (obok grup poprzecznych kresek: półkola, luki, trójkąty zakreskowane) i dotarły na nasze tereny z południa (J. Kostrzewski 1922-1924, s. 174), gdzie występują także w innych grupach kultur mogiłowych, m. in.

Ryc. 58. Szpile

o Wroclaw-Oiobowicc, i główką lulejowalą, b Kujawkl, t stówką tulejo-walą, e - Wrób lewo. i główką lulejowalą, r/ - Śląsk, miejscowość nieznana z stówką klcpiydrowatą. Wg M. Oedla, J. Koitncwskicgo I B, Hkhihulena

Ryc. 57. Szpile

« - Dąbrowa, wąiorowau. b - Powtórko, wąlorowau, c - Wrocław-Kilęte wielkie, wąiorowau, rf Wojda), wąlorowau, e - Pyrzyce, uciuła, /- Runowo, uchala. W| M. Oedla I 1. Koitrzewrklcgo