P1130792 resize

193

I leśnych prawdopodobnie jeszcze we wczesnej epoce brązu rozciągały się obszary zasiedlone przez plemiona I o wyraźnych tradycjach neolitycznych, związanych przede wszystkim z „kulturą ceramiki grzebykowo-dotko-I wej” i jej grup pochodnych. Najmłodszej fazie tego osadnictwa odpowiadają znaleziska tzw. ceramiki typu liniń-I sinego Na wschód i południowy wschód od Bugu. w zasięgu późniejszego osadnictwa irzciniecłdego. istniało | ^w tym czasie szereg grup lokalnych łączonych zwykle z kręgiem kultury ceramiki sznurowej, w tym także kulił tura strzyżewska i kultura środkowonaddn ieprzańska

Wymienione kultury strefy leśnej i lasostepu stanowiły, jak się wydaje, podstawowy substrat, z którego wykształciła się kultura trzcmiecka. Starsze tradycje schylkówoneolityczne odgrywały w tym procesie raczej niewielką rolę. Natomiast niewątpliwy wpływ na rozwój osadnictwa trzcmieckiego miały także sąsiednie kultury wczesnej epoki brązu, m. in. madziarowska, otomańska oraz w znacznie mniejszym stopniu kultury cyklu mogiłowego i ich grupy pokrewne. Na obecnym etapie badań nie sposób ustalić, czy uformowanie się kultury trzd-nieckiej nastąpiło równocześnie na całym obszarze późniejszego jej występowania. Również mało znane są nam przyczyny zachodzących wówczas przemian, które w konsekwencji doprowadziły do zmiany sytuacji kulturowo osadniczej. Być może jednym z wielu czynników obserwowanych przeobrażeń były zmiany w zakresie gospodarki (większy udział hodowli?), co pociągało za sobą formowanie się nowych struktur społecznych i odmiennego oblicza kulturowego. Nie jest jednak wykluczone, że niektóre elementy omawianej przez nas kultury, np. charakterystyczne cechy ceramiki czy specjalistyczne typy wyrobów metalowych, są jedynie odbiciem panującej wówczas mody, nowego stylu i nie mają związku z głębszymi przeobrażeniami społeczno-gospodarczymi lub pojawieniem się obcych grup ludności.

Genetyczne związki kultury trzcmiecldej ze starszym, miejscowym podłożem widoczne są przede wszystkim w ceramice oraz w formach obrządku pogrzebowego. W ceramice powiązania te sprowadzają się m. in. do stosowania takich samych rozwiązań technologicznych, np. notorycznego używania gruboziarnistych domieszek (tłuczony granit) lub dokładnego wygładzania powierzchni zewnętrznych naczyń. Podobne zabiegi są jedną z cech charakterystycznych dla ceramiki kultur mierzanowickiej, „grzybykowo-dołkowej” i strzyżewskiej. Typowy dla kultury trzcinieckiej szczegół tektoniki naczyń — pogrubienie i skośne ścięcie krawędzi wylewu — ma z kolei bardzo bliskie analogie w ceramice kultury strzyżewskiej. Zdobnictwo posiada natomiast najwięcej cech wspólnych z wątkami omamentacyjnymi ..kultury ceramiki grzebykowo-dołkowej”, a w okresach późniejszych ze zdobnictwem kultur północnej strefy Kotliny Karpackiej. Znacznie trudniej doszukać się analogii dla przewodnich typów naczyń kultury trzcmiecldej. Charakterystyczne odmiany ceramiki kultur starszych, np. amfory, garnki baniaste czy kubki, albo znacznie różnią się od zabytków trzcinieddch, albo stanowią niewielki odsetek wśród naczyń tej kultury. Przewodni dla kultury trzcinieckiej typ naczynia esowatego, jak się wydaje, jest raczej formą pochodną garnków o zbliżonym kształcie, występujących w kulturach „ceramiki grzebykowo--dołkowej” i iwieńsldej.

Dalszym dowodem na istnienie genetycznych więzi kultury trzcmiecldej z poprzedzającymi kulturami jest występowanie na starszych cmentarzyskach pochówków ludności kultury trzcmiecldej. Fakty te mają szczególną wymowę, jeśli zważymy, że na kilku stanowiskach, np. w Żemikach Górnych, Miernowie II i in., nasypy kopców trzeinieckich nakrywają również starsze niewielkie kurhany ludności kultury ceramiki sznurowej i groby kultury mierzanowickiej, co — jak się wydaje — nie było dziełem przypadku. Częste użytkowanie tych samych cmentarzy przez ludność wspomnianych wyżej kultur może świadczyć o bliskim ich pokrewieństwie i kultywowaniu wspólnych tradycji.

Jak już wspomniano przy omawianiu chronologii, zanik kultury trzcinieckiej był następstwem przeobrażeń, jakie doprowadziły do uformowania się kultury łużyckiej na jej wschodnim obszarze. Archeologicznym świadectwem tych zmian było powstanie fazy łódzkiej o charakterze mieszanym trzcmiecko-łużyckim.

Cechą wyróżniającą fazę łódzką od kultury trzcinieckiej jest powszechne stosowanie ciałopalnego obrządku pogrzebowego. Groby starsze charakteryzują się dużymi prostokątnymi jamami wyłożonymi kamieniami, na których rozsypywano słabo przepalone kości ludzkie oraz fragmenty ceramiki. Wśród pochówków młodszych przeważają ciałopalne groby popielnicowe i jamowe, nawiązujące do typowych grobów kultury wschodmołu-żydriej. Zestaw zabytków ceramicznych fazy łódzkiej posiada liczne analogie zarówno w materiałach kultury trzcinieckiej, jak i we wczesnych typach naczyń kultury wschodniołużyddej. W grupie form przewodnich dominują naczynia tulipanowate, beczułko watę i dwustożkowe, przeważnie niezdobionc. Tylko nieliczne okazy I wyróżniają się wątkami omamentycyjnymi w postaci płytkich, pionowych żłobków rozmieszczonych na brzuś-cadt, żłobków ukośnych oraz wyciskanych dołeczków. Część naczyń posiada też celowo schropowacone powierzchnie zewnętrzne. Najlepiej rozpoznane cmentarzyska fazy łódzkiej pochodzą m. in. ze Stobnicy, woj. piotrkowskie, Krokorczyc pod Łęczycą, Konstantynowa, woj- łódzkie, i Opatowa, woj. częstochowskie. Pojedyncze groby znane są również z kilku cmentarzysk wczesnołużyclach, np. z Sierpowa, czy Zarzęcma Dużego, *oj. piotrkowskie.

— Prahistoria stos imimiili L nr