P1120439 resize

LSON JAN LUKA

UWAGI O NIEKTÓRYCH KONTAKTACH POMORZA WSCHODNIEGO Z BASENEM MORZA ŚRÓDZIEMNEGO WE WCZESNEJ EPOCE ŻELAZA

Uwagi niniejsze zamierzamy poświęcić kontaktom wymiennym, jakie łączyły ludność kultury pomorskiej, zamieszkującej we wczesnej epoce żelaza u ujścia Wisły, z basenem Morzą śródziemnego. Temat ten, podobnie zresztą jak szereg innych zagadnień związanych z kulturą pomorską, nie był dotychczas podejmowany. Co najwyżej rozpatrywano go marginesowo w dziełach ogólniejszych łub wybierano jego fragmenty przy opracowaniach monograficznych kultury pomorskiej. Praca niniejsza ogranicza się do rozpatrzenia z archeologicznego punktu widzenia kontaktów wymiennych terenu położonego u ujścia Wisły z krajami basenu Morza śródziemnego. ze szczególnym zwróceniem uwagi na kierunek dróg służących tym kontaktom oraz na znaczenie bursztynu we wspomnianych stosunkach 3 wymiennych.

Teren Pomorza Wschodniego zamieszkały w okresie halsztackim i lateńskim (VII—II w.p.n.e.) przez ludność kultury pomorskiej wykazuje -obok szeregu innych — kontakty kulturowe z krajami położonymi nad Morzem Śródziemnym. Mamy tu na myśli dające się archeologicznie uchwycić kontakty z Italią, Syrią czy Egiptem lub z nadbrzeżem Morza Czerwonego. Do pierwszych'zaliczymy przejęcie z obszaru kultury etruskiej idei popielnic domkowych i twarzowych oraz sprowadzenie w charakterze importów np. wiader brązowych typu.situln. W skład drugiej grupy wchodzą muszle Kauri pochodzące znad Morza Czerwonego, a trzecią grupę stanowią paciorki szklane z Syrii czy Egiptu.

Obraz związków kulturowych łączących teren Pomorza z Europą południową rozpoczniemy omówieniem paciorków szklanych, znanych na Pomorzu Wschodnim ze 135 stanowisk, a na ziemi chełmińskiej z dalszych, sześciu cmentarzysk. Odnośnie do paciorków wykonanych z niebieskiego szkła trzeba stwierdzić od razu, że stanowią one dość powszechny artykuł wymiany towarowej w okresie halsztackim, rozprowadzany po całej Europie starożytnej. Miejsce pochodzenia wspomnianych paciorków nie zostało

oaUtecznit zidentyfikowane. W rachub* wchodzą bowiem dwa ośrodki produkcyjne, Syria (Tyrus i Sydon) oraz Egipt. Zdaniem niektórych badaczy ca wcześnie jeszcze dziś na rozwiązanie tego problemu^{1 2 3}.

Paciorkom z niebieskiego szklą (w literaturze przedmiotu mowa teł często o paciorkach ze szkliwa), importowanym na ziemie polskie w okresie halsztackim, nie poświecono dotąd większej uwagi. Znane są dotychczas jedynie dwie prace omawiające materiały uzyskane w trakcie badań w osadzie obronnej w Biskupinie (Z. A. Rajewakt* i F. Maciejewski*) oraz raczej marginesowe wypowiedzi w publikacji skarbów, w których skład one wchodziły (np. skarbu * Bojsnowa Starego w pow. kościańskim⁴), lub wreszcie dość ogólne uwagi E. Petersena* zamieszczone w pracy monograficznej o kulturze pomorskiej.

Pierwsze chemiczne zbadanie kilku okazów paciorków szklanych pochodzących znad ujścia Wisły zawdzięczamy. J. L. Szczapowej*, których analiza dala następujące wyniki. „Do wykonania tego szklą utyto minerał zawierający głównie tlenek potasu. Dla wprowadzenia do szklą lugowof-alkallcz-no)-ziemnych składników był utyty minerał zawierający więcej magnezu niż wapnia. W ten sposób szkło to powinno być zaliczone do grupy szkieł sodowo-magnozowo-wapniowo-krzemionkowych (...) dla uzyskania koloru niebieskiego dodano do szkła tlenek kobaltu**.

Niektóre ze stanowisk pomorskich dostarczyły około 20 sztuk paciorków szklanych (Łebno, pow. Wejherowo), inne nieco mniej, około 10 (Kiełpino. Lubiewo i Matamia, pow. gdański, Kołkowo. pow. lęborski (ryc. 1), czy Skórcz, pow. starogardzki). Na pozostałych stanowiskach zachowały się od 1 do 3 egzempl. W pewnych wypadkach liczby tej nie udało mię ściśle ustalić na skutek palenia ich wraz ze zmarłym na stosie i stapiania się. Trzeba dodać, te pierwotna liczba paciorków na Pomorzu Wschodnim była niewątpliwie znacznie wyższa i jedynie amatorskim, niedokładnym badaniom

1

Pogląd taki wyraziła J. L Szczapowa na marginesie przeprowadzonych analiz paciorków szklanych z Pomorza (Archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku).

2

- Z A Bajewski. Paciorki kultury ..łużyckiej”. Jw:J Gród prsiiowialiki w Biskupinie. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w latach HM i INI, Poznań 1938, s. 62. 03.

3

*    F. Maciejewski. Paciorki z produ kultury łużyckiej. fw:l III Sprawozdanie z prac wykopaliskowych ic grodzic kultury łużyckiej w Biskupintc w pow. hUnskia

’ ze lala 1938—1939 i 1946—1948. Poznań 1930. s. 111—113.

4

Por. „Przegląd Archeologiczny". » 7: IM? ł 2, a. 901 n-

*    E Pctersen. Ole frUhgermanirchr Kultur » Ottd#ulidila»d und Polem. Berlin 1929, s- 114.

*    Wyniki te cytujemy z listu J. A. Szczapowej z Laboratorium Spcktrolnoęo i Struktumogo Analiza Istfaka MG U w Moskwie, która podjęła się przeprowadzenia analiz spektralnych kilku paciorków kultury pomorskiej na Pomorzu Wschodnim. Chcielibyśmy leż na tym miejscu złożyć wyrazy podziękowania Prot. J. L Szczapowej za wykonaną procę.