DSC03345 (3)

Już we wcześniejszych czasach z krową wiązało się wiele idei: ahinsa, czyli niekrzywdzenie; czystość i oczyszczenie; dobroć i macierzyństwo; karmienie i dbanie nie tylko o własnego cielaka, ale o wszystkie. W okresie wedyjskim czasami składano ją w ofierze, później spożywanie je; mięsa stało się wykroczeniem. W Mahdbharocie i Manusmryti wiązano ją ze Śri, boginią dobrobytu, jej produkty uważano za czyste i dobre, a jej samej oddawano cześć jako wielkiej matce i opiekunce. Zarówno krowy, jak i kobiety nazywano boginiami, lecz krowy najwyraźniej miały wyższy status ze względu na swą czystość oraz wartość materialną.

W XIX wieku krowa zyskała nowe znaczenie. Jedną z rzeczy, która odróżniała rdzennych mieszkańców Indii czy hindusów od przybyszów, był szacunek dla krowy i determinacja, aby chronić ją przed skrzywdzeniem. Składanie jej w ofierze lub jedzenie jej mięsa, co mieli w zwyczaju muzułmanie i chrześcijanie, wydawało się kastowym hindusom odrażające, a z pojawieniem się samoświadomości religijnej wśród grup reformistycznych ochrona krowy stała się symbolem hinduskiej tożsamości. Krowa, podobnie jak hinduska kobieta, była utożsamiana z matką narodu. Zarówno Dayananda Saraswati z Arja Samadźu, jak i Gandhi pisali o znaczeniu ochrony krowy, a w całych Indiach powstawały lokalne stowarzyszenia, które angażowały zwykłych hindusów do opieki nad tym wielkim symbolem.

Znaczenie przypisywane krowie z pewnością zaskakiwało przybyszów, którzy niewiele wiedzieli o hinduizmie. Wśród zachodnich naukowców toczyła się debata, czy status krowy w Indiach da się uzasadnić względami ekonomicznym®^ie dostrzegli oni przy tym symbolicznej wartości krowy, która ma znaczenie tak religijne, jak i ekonomiczne. Pozycja krowy w hinduizmie spotkała się też z krytyką od wewnątrz -jako symbol patriarchalny oraz ze względu na niejasne konsekwencje dla niedotykalnych, których niski status podkreśl lało to, że krowa była uosobieniem czystości.

Co tak poszerzony opis może nam powiedzieć o współczesnych losach hinduizmu? Chciałam w ten sposób poka-

II ^ j_aję jdea krowy zaczęła odgrywać znaczącą rolę dla hin-I ._US5_{W w} brytyjskich Indiach, stając się tematem dyskusji I religijnych^ politycznych i naukowych. Sama idea hindu-I jzmu pojawiła się dopiero współcześnie, ale - podobnie jak I idea krowy - miała swoje źródła w świętych tekstach, prak-I tykach, koncepcjach i instytucjach przeszłości. Zwrot sana-odwieczna tradycja, używany przez hindusów ^Hla określenia ich religii, przywodzi na myśl starożytność,

V lecz jego zastosowanie jest współczesne.

Społeczno-religijflW tradycje hindusów przetrwały kilka 1 tysiącleci | bez wątpienia nie są tworem współczesności. Niemniej jednak ich interpretacje, będące dziełem orienta-listów; reformatorów, nacjonalistów, ruchów kobiecych czy działaczy x$a rzecz praw dalitów — by wymienić tylko kilka grup -4 doprowadziły do stworzenia hinduizmu, a następnie do współczesnej* debaty na temat jego istoty.

Tak więc krowa jako symbol narodu oraz hinduizm jako typ religii są w Indiach ideami stosunkowo nowymi. Znaczenie pierwszej z nich zmniejszyło się w niepodległych Indiach, druga nadal ewoluuje. Na przykład, ruchy neobindu-■« zmieniły oblicze hinduizmu, wysuwając na pierwszy plan reformy społeczne i hinduską duchowość. Zdaniem wielu* hindusów, moralnym przykazaniem dla hinduizmu na przyszłość jest takie jego przekształcenie, aby otworzył się na grupy mniejszościowe; dyskusja na temat karmana oraz kasty przeprowadzona przez Arvinda Sharmę (zob. rozdział 3) jest krokiem w tym kierunku. Dalsze przykłady cwoluąjnto zaproszenie przez religijnych nacjonalistów dali-ta, by położył kamień węgielny pod przyszłą świątynię Ramy w Ajodhji oraz przyjmowanie kobiet ascetek przez niektóre nowoczesne ruchy hinduskie. Ihkie trendy prze-ciwstawiają się tradycyjnemu nauczaniu, ilustrują zaś tezę, że zmiana religijna jest w równym stopniu częścią hinduizmu jo ciągłość tradycji, o której była mowa w pierwszych rozdziałąęMej książki.

Poglądy dotyczące natury hinduizmu ewoluują także w ramach debaty nad hinduskim nacjonalizmem. Indie są