Obraz7 (12)

spostrzeganie, wyobrażanie, zapamiętywanie, myślenie. Wola jako układ kierowniczy - pełni funkcje kierownicze i regulacyjne, dokonuje wyboru.

W związku z tym, że koncepcja transgresyjna cały czas się rozwija, psychologowie wykrywają coraz to nowe składniki osobowości, jednocześnie eliminują układy wprowadzone przez przedstawicieli innych kierunków. Osobowość nie pełni funkcji głównego systemu regulacyjnego. Rola osobowości zależy od podejmowanych działań: ochronne (konwencjonalne, stereotypowe) - małe znaczenie osobowości; transgresyjne (twórcze, ekspansywne) - duże znaczenie osobowości.

Jak wcześniej wspomniano, transgresja to czynności inwen-cyjne i ekspansywne, wykraczające poza typowe granice działania; to czynności, dzięki którym jednostka lub zbiorowość kształtują nowe struktury lub niszczą struktury już ustabilizowane, tworzą wartości pozytywne i wartości negatywne. Czynności te są źródłem rozwoju i regresu. „Historia człowieka jako gatunku i jako jednostki to historia podejmowania nieustannych prób przekraczania własnych granic fizycznych i poznawczych, to emer-gencja nieznanych dotąd form oraz struktur”. [Ingarden R.: Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972], Jest to zjawisko, które nie ma odpowiednika ani w świecie zwierząt, ani w świecie automatów.

Można wyróżnić dwa kluczowe rodzaje transgresji:

1.    „transgresja indywidualna (jednostkowa): występuje ona w sytuacjach, w których jednostka intencjonalnie wychodzi poza to, czym jest i co posiada, rozszerza własne terytorium, dokonuje wynalazków i tworzy siebie według własnego projektu” [Kozielecki J.'.Koncepcja trangresyjna człowieka, PWN, Warszawa 1987, s. 11]

2.    transgresja zbiorowa (ponadjednostkowa): jej przedmiotem stają się działania masowe, kolektywne i globalne, które są podejmowane przez grupy, ruchy społeczne i społeczeństwa; dzięki takim działaniom ludzie przekraczają swoje dotychcza-sowę osiągnięcia materialne, intelektualne i duchowe, tworzą naukę, sztukę i kulturę.

Transgresje indywidualne są cząstką biografii i przede wszystkim podlegają prawom psychologii, transgresje zbiorowe należą do historii i rządzą nimi prawa społeczne oraz kulturowe.

Transgresjomstów interesuje przede wszystkim jednostka, jednostka ekspansywna i twórcza, która wychodzi poza to, czym jest i co posiada, która dzięki swym czynom staje się tym, czym może być, a czym jeszcze nie jest. Człowiek starający się zdobyć lub stworzyć nowe wartości: pozytywne bądź negatywne. Czynności ukierunkowane na przekroczenie aktualnych granic podmiotu są transgresyjne nawet wówczas, gdy skończą się niepowodzeniem i jednostka nie zdobędzie nowych wartości.

Należy również zaznaczyć, że nie każde wyjście poza to, czym jednostka jest i co posiada, należy do zbioru działań trans gresyj-nych. Np. dojrzewanie biologiczne, dzięki któremu młody organizm buduje nowe systemy psychiczne, takie jak struktury językowe, są przejawem funkcjonowania kodu genetycznego, a nie intencjonalnym aktem podmiotu. Również zmiany losowe i przypadkowe nie należą do tego zbioru. Transgresja jest zatem zmianą celową.

Zasady klasyfikacji działań transgresyjnych są różnorodne. Biorąc pod uwagę treść celów jednostkowych, wyróżniamy cztery rodzaje transgresji:

„1. Najbardziej powszechne są działania praktyczne skierowane na świat fizyczny („ku rzeczom”). Ich celem jest dokonywanie ekspansji terytorialnej, rozszerzenie perspektywy czasowej, zwiększenie produkcji dóbr materialnych itp. Dzięki takim czynnościom człowiek tworzy sztuczny świat, którego budulcem jest środowisko naturalne.

2. Działania skierowane ku ludziom („ku innym”) - mają na celu rozszerzenie kontroli nad innymi, do wzbogacenia czynności ałtruistycznych, do powiększenia zakresu wolności indywidualnej w systemie instytucjonalnym. Szczególnie czę-

207