P1170506

żelaza (1939, s. 222). Zdaniem E. Sprockhoffa nie służyły one jako naszyjniki, lecz używano ich jako ozdoby ramienia (1956, t. 1, s. 146).

Znaleziska omawianych ozdób na Pomorzu Gdańskim (ryc. 3) występną prawie wyłącznie w pasie wybrzeża i to w 3 skupieniach, liczących-po dwa stanowiska: nad Jez. Żarnowieckim, na Kępie Swarzewskiej i na terenie Gdyni. Jedynie na Kępie Swarzewskiej spotykamy je wyłącznie w grobach. Odosobnione, pojedyncze znalezisko stanowi skarb z Będar-gowa, woj. gdańskie, na który składąją się dwa okazy omawianych ozdób.

Na cmentarzysku w Swarzewie- Władysławowie owe tzw. naszyjniki wystąpiły w 3 grobach podczas badań przeprowadzonych w listopadzie 1912 r. na polu Barana: grób IV — 2 okazy w towarzystwie 2 popielnic dwustożkowych, popielnicy jąjowatej, kubka i fragmentu talerza kolistego, służącego jako pokrywa; grób IX - - fragment ozdoby wraz z 2 popielnicami dwustożkowymi, spośród których jedna była nakryta misą; grób XI r fragment ozdoby wraz z popielnicą wazowatą, z wyodrębnioną szyjką i kubkiem. Ponadto zniszczony fragment znaleziono w grobie nie oznaczonym, odkrytym na polu Strucka, wraz z popielnicą dwustożkową, u dołu schropowaconą (W. La Baume 1934, ryc. 9k; 1939, s. 222,232,236; E. Petersen 1929, s. 149, zał. nr 29, poz. nr 19, 20, tabl. 5g, p).

Wprawdzie E. Petersen podkreślał, że na wspomnianym cmentarzysku występują obok siebie bransolety o powrotnym zwoju, bransolety podłużnie żłobkowane i omawiane ozdoby, co uznał za dowód na cofnięcie - wbrew zdaniu G. Kossinny — chronologii tzw. naszyjników do okresu EB V (E. Petersen 1929, s. 77), jednakże należy zaznaczyć, że wymienione ozdoby nie występują w tych samych grobach. Na podstawie szczątkowych informacji można zaliczyć okazy znalezione na cmentarzysku w Swarzewie Władysławowie do młodszej grupy, którą datować można na okres HaC (E. Sprockhoff 1956, t. 1, s. 145 n.; J. T. Podgórski 1988, wykaz nr 2). O ich wyglądzie wiadomo tylko, że nie znają już pętli, a jedynie otworek w górnej partii taśmy i były zdobione jodełką oraz pionową linią zygzakowatą, podobnie jak okazy z Żarnowca i Gdyni-Obłuża. Ten ostatni motyw charakterystyczny jest dla okazów występujących nad Zatoką Gdańską.

Najstarszymi typologicznie okazami w rejonie Pomorza Gdańskiego są 3 tzw naszyjniki, znalezione w skarbie w Gdyni-Obłużu, datowanym przez E. Sprockhoffa na okres EB V (1956,1.1, s. 49). Jednakże w skarbie tym znajdowały się jeszcze bransolety otwarte o przekroju czworobocznym i bransoleta zamknięta, pusta wewnątrz. Toteż wbrew wahaniom E. Sprockhoffa skłonny jestem zaliczyć ten skarb do okresu HaC. Właśnie z Obłuża pochodzi w istocie tzw. naszyjnik publikowany przez

L. J. Lukęjako znaleziony na cmentarzysku w Swarzewie Wielkiej Wsi (1966, ryc. 29b na s. 419).

Spostrzeżenie E. Sprockhoffa o występowaniu tzw. naszyjników w dwóch skupieniach, tj. w rejonie Sławna i we wschodniej partii Pomorza (1956, t. 1, s. 146; t. 2, mapa nr 25), uściślił L. J. Luka, który zaznaczył, że znaleziska bransolet podłużnie żłobkowanych, jak i pochodzących od nich tzw. naszyjników, skupiają się na zachodnim brzegu Zatoki Gdańskiej, gdzie je produkowano (1979a, s. 218, ryc. 8). J. T. Podgórski wskazał, że znaczne skupienie wszystkich form ciągu rozwojowego omawianych tzw. naszyjników przemawia za uznaniem tego obszaru za rejon wytworzenia się owej ozdoby, gdy natomiast w rejonie Sławna znaleziska form poprzedzających tzw. naszyjniki są nieliczne. Z kolei brak w rejonie Gdańska najmłodszych typologicznie form omawianych ozdób, wobec ich obecności w rejonie Sławna, sugeruje przeniesienie się ich wytwórczości w ciągu okresu HaC właśnie na obszar położony nad rzekami Grabową i Wieprzą (J. T. Podgórski 1988).

Naszyjniki tordowane z końcami czworokątnymi, zwiniętymi w uszka (ryc. 4). Cienkie (grub. 3 4 mm) naszyjniki tordowane. bez zmiany kierunku tordowania. z gładkimi,' czworokątnymi końcami występują dość licznie na Pomorzu, w Wielkopolsce (J. Kostrzewski 1958, s. 155) i sporadycznie w Polsce północno-wschodniej oraz na Sambii (C: Engel*1935, s. 258, tabl: 122f; J. Dąbrowski 1968, s. 71, 117). Ozdoby te G. Kossinna wywodził z cienkich naszyjników Wendelring z końcami zwiniętymi w uszka, z początków okresu EB V (1916. s. 34), a E. Sprockhoff —■ z naszyjników z okrągłymi końcami (1956, t. 1. s. 158). Według E. Sprockhoffa omawiane naszyjniki występują w okresie EB V. przede wszystkim w skarbach. Natomiast na wschodnim krańcu zasięgu występowania pojawiają się zarówno w skarbach, jak i w grobach, jeszcze w znaleziskach okresu EB VI (E. Sprockhoff 1956. t. 1, s. 158 n.)

Na. Pomorzu Gdańskim znane są przede wszystkim ze skarbu w Lebczu (12 szt.), gdzie wystąpiły wraz z mieczem antenowym i bransoletami podłużnie żłobkowanymi odmiany Łebcz (E. Sprockhoff 1956.1.1. s. 42, ryc. 42,7), z Główczyc, woj. słupskie (10 okazów) razem z odmianą o okrągłych końcach, siekierką, guzem i grotami oszczepów (E. Sprockhoff 1956, t. 1, s. 60) i z Chwarzna, woj. gdańskie (6 szt.) wraz z m.in. bransoletami nerkowatymi i podłużnie żłobkowanymi odmiany Wielka Wieś (E. Sprockhoff 1956. t. 1, s. 60). Pojedynczy okaz znajdował się również w skarbie z Władysławowa, m.in. również z analogiczną bransoletą (E. Sprockhoff 1956, t. 1. s. 26).

Omawiane naszyjniki znaleziono także w grobach na obu znanych cmentarzyskach władysławowskich. W Swarzewie (grób VII. XI 1912.