P1190126

danego klanu totemowego (przeważnie praprzodkiem klanu było jakieś zwierzę, czasem roślina), następnie — szczepu czy plemienia (por. choćby legenda o Lechu, Czechu i Rusie), a dopiero później — inne problemy antropogenezy. Już więc od czasów totemizmu i fe-tyszyzmu obserwujemy ścisłą więź między zagadnie* niami antropogenezy i socjogenezy. Więź ta widoczna jest zresztą w dalekich dziejach religii — wystarczy przypomnieć sobie choćby biblijny przekaz o potomkach Adama i Ewy, by dostrzec, że autorom Biblii chodziło nie tylko i nie tyle o genezę biologicznego gatunku ludzkiego, lecz o genezę społeczeństwa ludzkiego.

Powyższe wstępne rozważania unaoczniają nam, że problematyka antropogenezy składa się z wielu kwestii. Do ważnych — aczkolwiek historycznie późnych — należy kwestia pochodzenia ludzkości jako gatunku. Oczywiście — z powodu braku naukowej wiedzy o przyrodzie żywej i jej ewolucji, w szczególności zaś o zagadnieniach specjacji¹ — nie była to antropogeneza naukowa^I2, lecz mitologiczna. Wśród mitów antropogenetycznych, które spotykamy we wszystkich doktrynach religijnych, można wyróżnić kilka wariantów odpowiedzi na pytanie, skąd się wzięli pierwsi ludzie lub pierwszy człowiek. Chrześcijańska odpowiedź jest znana i prosta: stworzył ich Bóg. Wiemy jednak, że pojęcie Boga nie jest w religii czymś pierwotnym, że stanowi ono późny produkt ewolucji religii — powstaje więc problem: skąd się wzięli ludzie, zanim mogli ich stworzyć bogowie? Otóż wyła-

u „Specjacji" (od łacińskiego ipecłei — gatunek) oznacza w biologu procesy powstawania gatunków. Głośną teorią specjacji opracował np, Darwin.

n Bliżej o niej zob. np. S. Mydlarski: Drogi l bezdruta rozwoju człowieka, Warszawo 1953, lub rozdz. |ll. ęz. B. Zarysu amropolojtl, Warszawa INI.

niają się oni z „Matki-Ziemi”, bądź z jej poszczególnych ukształtowali lub utworów (wody, skały i kamienie, drzewa itp.). Dlaczego właśnie z ziemi? „Ziemia jest czymś «żywym* w pierwszym rzędzie, albowiem jest ona płodna. Wszystko, co wychodzi z ziemi, jest wyposażone w życie” — stwierdza czołowy współczesny religioznawca Mircea Eliade¹³. Ta pierwotna, chto-niczna wersja rozwiązania kwestii antropogenezy miała i tę dogodność, że tłumaczyła zarazem problem pochodzenia poszczególnych ludzi, a nie tylko ludzkości jako gatunku. „Wyjaśniała” więc zagadnienie (tak samo trudne dla „dziecięcego” etapu filogenezy, jak trudne jest ono do dziś dla dziecięcego etapu onto-genezy): „Skąd się biorą dzieci (poszczególni ludzie)?” Samorództwo ludzi z ziemi, zrozumiałe w świetle dawnej niewiedzy seksuologicznej i położniczej ^M, tłumaczyło tę ważną kwestię nie mniej zgrabnie niż dzisiejsze bajeczki o bocianie czy (głównie we Francji)

0    głowie kapusty, z której mają wywodzić się dzieci.

Po etapie „Ziemi-Rodzicielki” następuje druga faza

mitologii antropogenetycznej: pierwszych ludzi tworzą bogowie, którzy w dość późnym etapie dziejów religii wykształtowują się ze świata duchów. Ale

1    faza tworzenia pierwszych ludzi przez bogów nie jest jednorodna —można tu bowiem wyróżnić pewne podfazy. Początkowo — zanim nie rozwinęło się pojęcie grzechu oraz ostry dualizm Boga i świata, tak znamienny dla monoteizmu — wątki teogoniczne. kosmo-goniczne i antropogenetyczne przeplatały się ze sobą ^,s; ^{2 1}

1

Por. np. nasze poprzednie rozważania o teogonii I kosmogonli, szczególnie zaś o motywie Jaja koemogomcsnego l Praistoełe.

2

u M. Eliade: Paltem* łn Comparatłt>e Itetiyło*. London Siew York 1969, s. 253. w ciekawym paragrafie homo-humus.

H Ciekawe przykłady niewiedzy tego typu daje np. B> Malinowski w swej głośnej pracy 2ycie itluuctM dzikich.