P1240349

78

rur Lausltzer Kultur r«chnen dfirfen, eood-ra ala aine salbstBndige, wenn •uch uaweltoffene norddoutscho KUlturprowinz ba trach ten mttsoen, dla alna Ni t tal roi la swlochen Mi tteleurope und Skand i na v ten alnnohm"¹ ‘⁷. 3preoyauJ-my, ta owo pośrednio two klaruje si<* teraz głównie ku ośrodkowi północ-nojutlandzkieau wobec osłabienia wiodącego w poprzednim okresie centrum Imsularnmgo.

Relacje kulturowe innych ziem Nilu Niemieckiego do kultury nordyjakiej w środkowym okresie epoki brązu budziły zawsze sporo kontrowersji. Ostatnio zyskuje uznanie opinia, według której w południowej otulinie właściwej nordy Jaki aj kultury brązowej rozwiną 2a się północnonieml o c ka kulturę pół popielnicowych, peryferyjna w stosunku do pierwszej w zakresie mete-lurgll. Jak równie! w recepcji pewnych typowych kombinacji elementów symbolicznych (reguły obrządku pogrzebowego, skarby tzw. wotywne, kanon estetyczny) . Egzystowała ona do kodca epoki w mało zmienionym przestrzennie zasięgu, generalnie anlej więcej od rzeki Kas i Wezery na zachodzie - po południowo-zachodnią Meklemburgią na wschodzie oraz dorzecze środkowej Łaby na południu. Odłaa zachodni tejże kultury, wyrosły na miejscowym podłożu mogiłowym (lflnsburaklm) ciążył ogólnie ku połudnlowonlsmleoklej 1 dolno-redakiaj kulturze pól popie lnic owy oh} odłam wschodni natomiast (*„ zespół, prowincje neklenburska") miał równoważne powiązanie z kulturą    nordy Jaką,

Jak i łużycką^{1 2 3 4}.

Nawiązanie kontaktów z różnymi formacjami pól popielnicowych wciągnęło kulturą nordyjską silniej w orbitą kontynentalnych, wielopłaszczyznowych przemian. Fakt ten zaobserwować można dobrze na przykład w zakresie ewolucji obrządku pogrzebowego. Na przestrzeni III i IV EB dokonuje aią na przedmiotowym terytorium stopniowe przechodzenie od ifchumacjl 1 dużych kurhanów do kremacji, której towarzyszą malejące gabarytowo nasypy, a z czasem upowszechniają aią groby płaskie. Powolnemu ograniczeniu ulega u-dzlal konstrukcji kamiennych, dawnej dominanty formy grobu; zmienia się także sam sposób deponowania szczątków. V wyposażeniu grobowym natomiast wzrasta rola ceramiki kosztem metali. Dla przykładu w Danii groby ciałopalne w III SB stanowią 1/4 wszystkich pochówków; w następnym okrtsis zyskują statystyczną przewagą. Wtedy też kremacja upowszechnia się w południowej 1 środkowej Szweojl¹⁷^. Wolno suponować(przy słabym zaawansowaniu badać) wpływ środkowej Europy na aferę stosunków społeczno-gospodar-

otyoh kultury nordy jakiej, a na pewno na niektóre dziedziny Jej rękodzielnictwa (np. garncarstwo)¹

Równocześnie z wczesną środkowoeuropejską fazą pól popielnicowych notuje aią poatąp przestrzenny kultury nordy jakiej na Półwyspie Skandynawskie. Rzeoz dotyczy południowo-waohodniej Norwegii, z centralnie sytuowaną w znaczeniu geograficzny* i Merytoryczny* aglomeracją    OalofJordu,

tudzież strefy rozproszonego osadnictwa wzdłuż wybrzeży Morza Norweskiego, związanych kulturowo z ośrodkami połudnlowoszwedzkimi 1 Jutlandzkimi. Nordyj skie infiltracje kierują się ku basenowi północnego 1 wschodniego Bałtyku: przez Wyspy Alandzkle do zachodniej Finlandiit a przez Gotlandię w rejon Zatoki Ryskiej (droga morska?). Wyrazem tego jest przede wszystkie dyslokacja brązów w typie nordyj akia¹⁰¹.

Przy niezadowalającym stanio badań osadniczych (mała dynamika rozwojowa obrządku pogrzebowego, nieliczne zbadane osady otwarte, brak o-sledli obronnych) niełatwa jest periodyzsejs dziejów właściwej kultury nor-dyjaklej w naatąpująoyoh okresach epoki brązu. Podziały chronologiczne o-plerają się w zasadzie wyłącznie na zmienności stylistyki własnych wytworów brązowyoh, zdeponowanych w skarbach. Sytuacją utrudniają dodatkowo liczno regionalizmy w tym zakresie, zaciemniające obraz ogólny; o ech wspólnych można wyliczyć stosunkowo niewiele, np. zarzucanie dawnej ornamentyki spiralnej, występowanie motywu fal grzywiaatych („laufender Rund"), piktogramów statków, znaczną częstotliwość zdobnictwa zoomorflcznsgo. Tektonika wytworów zmiarza niekiedy ku „barokizacji", rosną ich ogólne gabaryty, a asortyment ulega ewidentnemu poszerzeniu. W sumie wiec można zasadnie ■ówić o wielkim rozkwicie wytwórczości metalurgicznej¹®². Zagadnienie to, jako najściślej związane z tematem niniejszej rozprawy, omówimy w aspekcie przyczynowo-skutkowym w innym miejsou.

Funkoją zasygnalizowanego etanu jest natężona proliferacja nordyjskich form brązów w krajach nad południowym i wschodnim Bałtykiem.Formy te obecne w znacznej liozbie na Nizinie Niemieckimj, rozpatrywane na daleko lepiej zbadanym niż w Skandynawii lokalnym tle osadniczym,umożliwiają głębsze studia w interesującym nad przedmlooie „Importu* nordyjsklego.

W nizinnym między rzec zu Łaby i Odry młodsza epoka brązu    przebiega    w

dwóch podstawowych fazach: pierwszej - odpowiadającej Illb    -    IV EB    <-    BD/

HsAg) oraz drugiej - przypadająoej na IV/V - VI EB (• HsB    -    HaD).    Początek pierwszej fazy, datowany na ók. 1200 p.n.e. (koniec    XIII lub    po

czątek XII w. p.n.e.)^{5 6 7 8}, przystaje do okresu „Fremd- und dbergangsgrup-pen", jak również oznaoza stabilizację kontaktów z kulturą łużyoką, przekazującą własne osiągnięcia tudzież transmitującą południowo-środkowo-

1

111 r 1961, s. 20. h pozłocie żródlesaawcsy* szerzej zbadał problen z. la. Icbibirt (1961), dochodząc do zbliżonego wniosku, woryfikując I okutujący niakłody v literaturze stary pogląd, te Meklemburgia wasala w obrąb i lisiej kultury nordyjsklej najpóźniej w II SB. Swoistość noklonburnkioj prowincji archeologicznej . tyn okresie stwierdził już Z. Sprockhoff (1937, »■ 99), co wykorzystał J. Kostrsssski (1953, s. 18| 1959, s. 16, 17)

2

k polezie* z innymi badaczami niecieckini (W. La Bauas, K. K e r s t e n, H.J. I | | • r 1) aa taoat atrybuoj 1 kulturowej Pozorta.

3

   Jażdżewski 1981, s. JóJ| H o n g a j t 197*. *• 131 (oapa).

4

Jażdżewski 1961, a. 364, 366, 369* Kultury 1901, s. 146, 147; M 0-■ 5 • j t 1974, •• 103} f brną 1977, s. 154, 155* Dąbrowski 1982,

5

Por- prsyp. 195.

6

1o1 Kultury 1901, s. 137, 130. 1*0, W| D ą b r o wek i 1982, s. 112; Ar-Jhsologickś atlas 1979, napa 1ba; Okulici Ł, 1970, s. 90, 91.

7

^Jażdżewski 1981, s. 368* Stenbergsr 1977, e.

8

H o r s t 1909. s. 53. 5*1 1972Ó, s. 100;    1978, s. 1*1, 1*7, 1*9,