P1260072

61. Wrocław. Katedra. Zwornik sklepienia obejścia

nego ramienia transeptu katedry w Reims (1211— -1241). Szczegół tak charakterystyczny stanowić

przykład przez zastąpienie prostokątnego cokołu ośmiobocznym, jak to było w Sainte-Chapelle.

Wprowadzono we wrocławskich bazach rozwiązanie z małymi wspornikami pod torusem uznać należy za pojawiąjące się na wschodniej peryferii gotyku niezwykle wcześnie. W macierzystym środowisku architektury gotyckiej pojawiąją się ono nąjwczcśniej w zachodnich filarach chóru i w tran-sepcie katedry w Reims, następnie w triforium nawy głównej katedry w Amiens i nieco później w transepcie i filarach międzynawowych kościoła opackiego w Saint-Denis. W samym Paryżu motyw ten pojawił się w pierwszej na zachód od północnego transeptu kaplicy, którą uznaje się za wczesne dzieło Pierra de Montreuil. Podobne architektonicznie wspomiczki znajdujemy w filarach nawy głównej katedry w Nevers i jeszcze, bardzo późno, pojawiły się one w dodatkowych filarach wprowadzonych w katedrze w Beauvais po katastrofie sklepienia w 1284 roku.

Współwystępowanie, tak jak we Wrocławiu, wsporniczków architektonicznych wraz z roślinnymi znane mi jest, poza tym śląskim przykładem, tylko z północno-zachodnich filarów chóru i północ-

62 Wrocław Katedra. Zwornik sklepienia obejściu

musi ważną poszlakę przy określaniu pochodzenia kamieniarzy pracujących przy budowie chóru katedry wrocławskiej. Wyprowadzonio jednak nu łoj tylko podstawie wniosku, że wrocławski warsztat kamieniarski wywodził swoje początki z katedralnej strzechy w Reims, byłoby narazić przedwczesne, analizie poddać trzeba także inne detale.

Odmiennie natomiast rysuje się problematyka kapiteli. Przedstawiąją one znacznie większe zróżnicowanie rzeźbiarskiej dekoracji aniżeli forma architektoniczna, na której ta dekoracja się pojawia. Jednym z typów architektonicznej ramy dla dekoracji rzeźbiarskiej jest fryzowo potraktowany im-postowy kapitel filarów narożnych przęseł związanych z glu tową konstrukcją w sklepieniach, nad którymi wznoszą się wieże. Fryzy to utworzone są z ciągłej dokoracji roślinnej z wplecionymi grupa-

63. Wrocław. Katedra. Zwornik sklepienia obejścia

mi przedstawień ludzkich w dynamicznej akcji. Omawiając architektoniczną budowę, jak i stosunek do niej dekoracji rzeźbiurskicj, wskazywałem na pokrewieństwa z filarami obejścia katedry w Magdeburgu. We Wrocławiu roślinność potraktowana została jednak bardziej naturalistycznie, a przedstawienia postaci ludzkich w tej roślinności ujęte zostały swobodniej. Nic jest to jednak kierunek jedyny czy nawet dominujący. Pojawiąją się też, szczególnie w nawie południowej obejścia, kapitele służek o dekoracji bardziej tradycyjnej, niekiedy nawet bardzo archaicznej, jak w przypadku kapitelu fałdowego, podczas gdy w nawie północnej kapitele uzyskały różnorodną, naturalistycznie potraktowaną dekorację roślinną.

Formalne zróżnicowanie kapiteli, a przede wszystkim ich dekoracji w sposób, który w rozwoju stylistycznym kapitelu pozwulałby jo rozdzielić cezurą co nąjmnicj kilkudziesięciu lat, jak i wyprowadzić z odmionnych źródeł, wywołało poważne skutki w analizie chóru wrocławskiego. H. Tintel-not z różnic formalnych między kapitelami nawy północnej i południowej wyprowadził wniosek, uzasadniony praktyką badawcza historii sztuki, żc nawa południowa z kapitelami o formach bardziej tradycyjnych powstała w pierwszej kolejności⁴⁴. M. Kutzner z kolei z charakterystycznej formy kapiteli o szerokolistnej dekoracji palmetowej z guzami rautowymi wyciągał wnioski natury genetycznej, i był to dla niego jeden z ważniejszych argumentów za cysterskim pochodzeniem programu katedry⁴⁵. Poważnego rozpatrzenia wymaga najpierw argumentacja H. Tintelnota o zróżnicowaniu kapiteli wynikającym z odstępu czasu dzielącego powstanie nawy północnej od nawy po-

64. Wroclnw. Kntcdrn. Zwornik sklepienia obejściu

łudniowej. Jest to wyjaśnienie bardzo prawdopodobne, tak bowiem na ogół bywało, że front robót nie obejmował jednocześnie wszystkich wznoszonych części kościoła. W przypadku dwu przeciwległych naw obejścia jest nawet możliwe, że nąjpierw wykończono jedną, później zaś drugą: czyli tak jak sądził Tintelnot: najpierw południową, a później północną. Tego rodząju rozumowanie o chronologicznym zróżnicowaniu obu części automatycznie też nasuwa drugą możliwość, iż nastąpiła także zmiana rzeźbiarzy. Rzeźbiarza pracującego w konwencji rzeźby wczesnogotyckiej zastąpił rzeźbiarz młodszy, bardziej nowoczesny, przyjmujący konwencję bardziej naturalnego oddania świata roślinnego.

Tymczasem jednak kapitele należy rozputrywnć jako fragmenty większej całości, tzn. przynajmniej podpór sklepiennych. Tutąj podobnych prawidło-

66. Wroclnw. Katedra. Zwornik sklepienia obejścia

wości formalnego zróżnicowania, jak w przypadku kapiteli, nie odnajdujemy. Pewne zróżnicowanie podpór przyściennych nastąpiło ze względu na różnice funkcjonalne, tzn. odmiennie ukształtowano zostały podpory w przęsłach narożnych, gdzie w sklepieniach wystąpiły gurty. Forma tych pod-

66. Wrocław. Katedra. Kapitel służki chóru na gromcy i nową główna

43