22179 P1260060

13. Wrocław. Katedra. Rekonstrukcja podziałów zachodniego przęsła chórowego z zaznaczeniem pozostałości lektorium

Przyjęta w badaniach nad architekturą cysterską - bardziej lub mniej świadomie - dyrektywa o rozprzestrzenianiu się typu między innymi drogą postępującego procesu redukcji, powoduje oderwanie architektury cysterskiej od ogólnych procesów rozwojowych w architekturze średniowiecznej. W ten sposób prostokątny trójnawowy chór bez obejścia od wschodu i kaplic jest ujmowany w badaniach nad architekturą cysterską jako etap najdalej posuniętej redukcji schematu Morimond II--Citeaiu III. Przy tak ewolucyjnym ujęciu proces redukcji postępowałby więc od rozwiązań nąjpeł-niejszych do coraz bardziej zredukowanych w takim właśnie następstwie czasowym. Taki rozwój miał na myśli Hans Tintelnot¹⁹, gdy pisał o katedrze wrocławskiej, że brak kaplic można interpretować w sensie dalszego rozwoju typu cysterskiego do pozbawionego kaplic chóru i chóru halowego. W tym ujęciu przestrzeń halowa potraktowana została jako uproszczenie bazyliki. W podobny sposób rozumował Marian Kutzner uznając pojawienie się drugiego obejścia w chórze cysterskiego kościoła w Walkenried jako wynik redukującej postawy wobec programu obejściowego z kaplicami. Równocześnie faza redukowania schematu Citeauz, z jaką mielibyśmy do czynienia w Walkenried, miałaby wyznaczać .etap ewolucji poprzedzający uformowanie się planu występującego

w naszym obiekcie”¹⁹. Tym sposobem katedra wre-cławska została włączona w ciąg rozwoju architektury cysterskiej, jako obiekt, który w tym nurcie ma swoje ogniwo poprzedzające, stanowiąc równocześnie kolejny etap w dalszej ewoluęji architektury zakonnej.

Nie wyklucząjąc a priori wpływu cysterskiego, tak silnie podnoszonego w dotychczasowych badaniach, trzeba jednak wyjść poza ten krąg i rozpatrzyć inne możliwości źródeł inspiracji dla powstania układu wschodniej części katedry wrocławskiej.

Proste zamknięcie chóru z obejściem lub bez niego jest szczególnym osiągnięciem architektury angielskiej i sięga swymi początkami co nąjmniej wczesnego XII wieku, z tego bowiem czasu pochodzi kościół Benedyktynek w Romsey (ok. 1120) z prosto zamkniętym chórem i prostokątnym obejściem. Podobny układ miała katedra w Old Sa-rum²⁰. Pojawienie się w angielskich kościołach cysterskich w Byland i Dore prostokątnego obejścia wokół prosto zamkniętego chóru pozwala je w systematyce architektury cysterskiej włączyć do typu Morimond-Citeaux, bardziej jednak kontynu-

tijtjj one miejscową tradycję angielską, aniżeli pod-dają się wpływom francuskich opactw macierzy* . tych²¹. Szczególną uwagę należałoby w kontekście i. itcdry wrocławskiej zwrócić na kościół w Byland; prostokątny chór z takim samym prostokątnym ol ‘i iciom w zasadzie pozbawiony jest kaplic, bo-v. i vlko wschodni bok obejścia, dzięki dodatko-wnętrznym podziałom przekształcony został p> zytykające bezpośrednio do chóru kaplice. W Dore zaś, wschodnie obejście podzielono na dwie nawy, t worząc w zasadzie podwójne obejście, którego v schodnia część pełniła funkcję kaplic. Jeśli w ty i logii architektury cysterskiej omawia się te

Tnm:

=a d a a r-—

— <□ D -

16. Ebrach. Niemcy. Kościół cysterski. Rzut poziomy

► aa aa

z trój nawową Lady Chapel wytwarza się bardziej skomplikowana, niejednoznaczna forma, powstała z przenikania się przestrzeni wysokiego chóru

r^M

15. Mor >nd. Francja. Kościół cysterski. Rzut poziomy

obiekt v obrębie typu Morimond-Citeaux, to zdawać t ba sobie sprawę, że w procesie rozwoju hi-stor\ ego nic powstały one w wyniku redukowania li o wzorca francuskiego, lecz adaptowały własn angielską tradycję. Prawdą jest, że daleko idąca godność z francuskimi wzorcami kontynuację i j miejscowej angielskiej tradycji mogła utwierdzać²².

Isti nejest to, że prostokątne wydłużone chóry z obejściem lub bez, a najczęściej z Lady Chapel na osi, stały się popularną formą w katedralnej gotyckiej architekturze angielskiej jak np. w Winchester, Salisbury, Glasgow, Lincoln czy Yorku. Dwie ostatnie katedry mają płasko zamknięte chóry, w Glasgow część wschodnia ukształtowana jest w typie Byland, w Salisbury natomiast dzięki połączeniu płasko zamkniętego chóru trójnawowego

17. Riddafshausen. Niemcy. Koódói cysterski Rzut p>

19