P1260097

119. Wrocław. Katedra. Zwornik sklepienia przeskokowego nawy bocznej

dralnego, nie ma więc tak agresywnego działania, jak w katedrze wrocławskiej. Podobnie jak we Wrocławiu, ganek obiegający całe wnętrze nawy głównej. przy płaskich podziałach ściany, a więc stanowiący bardzo silny akcent horyzontalny, został zastosowany we florenckim kościele Santa Croce. Jako bliższy przykład podobnego jak we Wrocławiu podparcia ganku - przypomnieć by można ganek podokienny w południowej nawie bocznej katedry w Ratyzbonie.

O użytkowym charakterze ganku obiegającego oraz empory międzywieżowej i górnej platformy lektorium świadczy dobitnie połączenie tego poziomu kościoła z górną kondygnacją pałacu biskupie-

Wrudaw Katedra. Przekrój poprzeczny korpusu nawo-

go, przy jego kolejnym poszerzeniu w kierunku wschodnim. Połączenie to przeprowadzone zostało krytym gankiem ponad ulicą biegnącą między katedrą i pałacem biskupim. Ganek ten usytuowany został na wiaduktowym łuku. Łączył on górną kondygnację pałacu z drugą kondygnacją wieży południowo-zachodniej. Do problemu górnej kondygnacji w katedrze i jej połączenia z pałacem biskupim powrócimy przy omawianiu analogicznego rozwiązania w katedrze poznańskiej.

Z rozmaitych sposobów formalnego różnicowania przestrzeni korpusu nawowego na uwagę zasługuje zaakcentowanie wschodniego przęsła nawy głównej. Z rytmu przęseł prostokątnych wyróżnione zostało powiększeniem długości do kształtu kwadratowego. Zmiana wielkości przęsła zdaje się znajdować uzasadnienie funkcjonalne: jest to bowiem przęsło zamknięte od wschodu przez lek-

121. Wrocław. Katedra. Zwornik żebra jarzmowego nawy bocznej

torium. Lektorium zaś rozdzielało kościół na dwie części; wschodnią dla duchowieństwa, zachodnią zaś dla wiernych. Ołtarz dla wiernych znajdował się w takiej sytuaęji przy lektorium. Powiększenie więc ostatniego wschodniego przęsła nawy stanowiło wyraźne zaakcentowanie przestrzeni ołtarzowej. Dowartościowanie tej partii nastąpiło poprzez powiększenie wielkości przęsła, ale także upodobnienie jego kształtu do przęseł chórowych. Efekt przerwania rytmu przęseł prostokątnych na rzecz kwadratowego, a co za tym idzie poszerzenia otworów arkadowych i także okien nawy głównej, nadaje tej części charakter pseudotranseptowy. Dodatkowo ten pseudotranseptowy efekt wzmocniony został wprowadzeniem wzbogaconej formy sklepień w przylegąjących do tego kwadratowego przęsła nawy głównej przęseł w nawach bocznych.

W ostatnich wschodnich przęsłach naw bocznych nastąpiło zdwojenie ich długości na skutek wprowadzenia kwadratowego przęsła w nawie głównej z wydłużeniem odstępu między filarami, bez systemu wiązanego, jak to jest w chórze. W ten 122 >Vrocław. Katedra. Zwornik żebra jarzmowego nawy bocznej

sp ób uzyskano niesymetryczny układ podpór: tr/ in podporom na ścianie zewnętrznej odpowiadaj dwa podparcia sklepień na filarach międzyna->yo ych. Wprowadzone w tych przęsłach sklepieni: przeskokowe zwane też dziewięciopolowymi, a cl wniej także piastowskimi, znakomicie rozwiąźli ; problem powstały na skutek zakłócenia ciągi ci przęseł naw bocznych korpusu nawowego. N i metryczny układ podpór spowodował podział sk pienia na trzy przęsła trójkątne. W każdy z ch trójkątów wkomponowano trójpromienny pv żeber. Podział na przęsła trójkątne prostokątni o pola pozwolił na uzyskanie kompromisu mięci ciągłością rytmu podpór sklepiennych na ścia-n h obwodowych naw bocznych i przerwanie ci ;łości rytmu w biegu filarów międzynawowych. Z alei ukierunkowanie tak powstałego sklepienia g iażdzistego dodatkowo wzmacnia pseudotran-si ptowy efekt tej części, bowiem ostatnie wschod-r e przęsła naw bocznych zdają się bardziej kiero-•• ić w stronę nawy głównej aniżeli włączać w bieg fcotllużny naw.

Powstanie sklepień przeskokowych we wschodnich przęsłach naw bocznych wypadałoby odnieść do końcowej fazy prac nad korpusem katedry wrocławskiej. Na podstawie stylu rzeźb datuje się tę część na lata czterdzieste wieku XIV¹⁰⁵. Datowanie takie byłoby zgodne również z wymową źródeł pisanych, które dokończenie budowy katedry przypisują biskupowi Przecławowi z Pogorzeli, obejmującemu tron biskupi w roku 1342. Końcowe prace nad korpusem nie mogły przekroczyć roku 1354, wówczas to bowiem biskup podejmuje decyzję o budowie kaplicy Mariackiej. Oczywiście datowanie na podstawie stylistyki rzeźb nie może być zbyt precyzyjne i w związku z tym udzielenie dokładnej odpowiedzi czy te sklepienia powstały jeszcze za życia Nankera (11341), czy już po objęciu biskupstwa przez Przecława z Pogorzeli, nie jest możliwe.

Nie ma jednak pewności, czy sklepienie chórowego przęsła katedry krakowskiej powstało wcze-123. Wrocław. Katedra. Zwornik żebra jarzmowego nawy bocznej

śniej od sklepień przeskokowych w katedrze wrocławskiej. J. Frazik¹⁰⁶, a za nim P. Crossley¹⁰⁷ byli przekonani, że tak właśnie było. Koncepcja sklepienia w katedrze krakowskiej jest bardziej całościowa i stylistycznie wiąże się przynajmniej z całą kondygnacją okienną. Sklepienia w katedrze wrocławskiej, jak i kształt wschodnich przęseł korpusu nawowego wskazują, że mamy tu do czynienia z rozwiązaniem wprowadzonym ad hoc. Dlatego też jest bardziej prawdopodobne, że wzór przeszedł z Krakowa do Wrocławia, a nie odwrotnie. Problem sklepień przeskokowych nie ogranicza się jednak tylko do relacji między katedrami w Krakowie i Wrocławiu. Zanim zostały wykończone w obu katedrach sklepienia dziewięciopolowe, podobna idea pojawić się musiała przy budowie halowego korpusu kościoła Świątego Krzyża we Wrocławiu. Zdaniem M. Kutznera budowę halowego korpusu prowadzono mniej więcej w latach 1320--1350¹⁰⁸. Podobnie jak w przypadku wschodnich przęseł korpusu katedry wrocławskiej, tak i tu przestrzenne rozwiązanie halowego korpusu górnego kościoła w układzie narzucającym wprowadzenie sklepień przeskokowych nastąpiło zapewne drogą modyfikacji pierwotnego projektu. W ukończonym kościele w dolnej kondygnacji korpusu wprowadzono w nawie środkowej pięć prostokątnych przęseł, którym odpowiada w nawach bocznych także po pięć przęseł. Z tego wynika, że w kościele dolnym koncepcja ze sklepieniami przeskokowymi dla kościoła górnego jeszcze się nie pojawiła. Także i przy wznoszeniu ścian obwodowych kościoła górnego mogła być jeszcze aktualna koncepcja hali o prostokątnych pięciu przęsłach w nawie głównej. Dopiero wstawienie filarów międzynawowych wyznaczyło dla dwóch przęseł nawy głównej kształt kwadratu i zadecydowało o konieczności wprowadzenia w nawach bocznych sklepień przeskokowych. A więc w obu obiektach wrocławskich: katedrze i kościele Świątego Krzyża układy przestrzenne wymagąjące wprowadzenia