P3270041

VIII DROGA DO ..PLACÓWKI’

VIII DROGA DO ..PLACÓWKI’

Często jeszcze korzystał pisarz z przedrealistycznych technik pisarskich. Zdradzał skłonność do niezmiernego komplikowania intrygi, przekraczania granic prawdopodobieństwa, uniezwyklania postaci itp., szczególnie w powieściach Pałac i rudera oraz Dusze w niewoli, które były próbą przystosowania do nowych potrzeb popularnego gatunku romansowego „powieści tajemnic” stworzonej przez Eugeniusza Sue. Ukazane w tych utworach perypetie demonicznych kobiet i „niewinności uciśnionych", przestępców i ich ofiar, intrygantów i szaleńców — mają bardzo niewiele wspólnego z normalnym życiem społeczeństwa.

( Aie zdecydowana większość utworów Prusa ma inny chatzikrer, określony tytułem największego ich zbioru: Szkice i obrorl6f\Eksponowanie tych „malarskich'' gatunków w tytułach "lub podtytułach zdarzało się wtedy często. Orzeszkowa napisała Obrazek z lat głodowych, a niektóre nowełe cyklu Z różnych sfer nazwała „obrazkami miejskimi”. Sienkiewicz opublikował Szkice węglem, zaś „małej trylogii” nadał tytuł Szkice z natury i życia. „Szkice” i „obrazki" pisali również Maria Konopnicka, Wiktor Go-mulicki, Władysław Sabowski, Marian Gawalewicz, Klemens Junosza Szaniawski. Literaci tworzyli, jak malarze, obrazy „z natury" i jak oni odtwarzali nie „naturę piękną”, wyidealizowaną, ale naturę znaną z najbliższego otoczenia: z ulicy, sklepu, mieszkania, urzędu, parku ³.

Ten świat życia codziennego i szarych ludzi ukazywany był zewnętrznie. Autorzy opisywali wygląd rzeczy i ludzi, odtwarzali ich zachowanie się — ruchy, gesty, mimikę; przytaczali dialogi. Stworzyli bogatą galerię „typów” — przedstawicieli różnych środowisk. Posługując się tylko

* Doskonałą ich monografią stworzył J. Bachórz, Poszukiwanie realizmu. Studium o polskich obrazkach prozą w okresie międzypowstaniowym 1831—1863, Gdańsk 1972.

_jsj

XX

SZLIFOWANIE PlOHA

wybranymi utworami Prusa, takimi jak: Kamizelka, Katarynka, Cienie, Ogród Saski, Literaci, Pod sztychami. Żywy telegraf, Sieroca dola, a nawet Kłopoty babuni — odtworzyć można barwny świat ówczesnych typowych drobnych urzędników, sprzedawców starzyzny, obywateli ziemskich z prowincji, „powag” powiatowych, literatów i dziennikarzy warszawskich, latarników, dorożkarzy, rzemieślników, a także „typowych” panien na wydaniu, zatroskanych żon, starych kawalerów, łowców posagu, kawiarnianych póli-tykwyjid.-------—-~~_

^' Pisarstwo, obrazkowa stanowiło doskonałą szkole wervz- ₍

mu^jnEta- toż.....swoje wady'; rui” przekazywała -głębszej

wiedzy o ludziach, ani wiedzy socjologicznej, ani psychologicznej. Poetyka -zwierciadła przechadzającego się po . gościńcu”, a więc zwierciadła płaskiego, które w intencji Stendhala (twórcy tej metafory) powinno ujawniać pełną, obiektywną prawdę o świecie — ujawniało tylko prawdę częściową i powierzchowną.

Oczywiście najlepsze utwory nowelistyczne Prusa — Przygoda Stpsia, Michałko, Antek i Powracafofa |alą . wyszły daiako poza stg^dtypy literatury. Nasycone zostały wieloma elementami realizmu i dzięki wysokiej randze artystycznej stały się częścią trwałego dorobku epoki, wraz z równie wybitnymi nowelami Sienkiewicza i Konopnickiej. Dużą wartość ma też Anielka Prusa. Wiele jest w niej rzetelnej obserwacji z życia polskiej wsi i dworu, a przede wszystkim wiele wnikliwości w odtwarzaniu psychiki i przeżyć głównej bohaterki, której perspektywa oglądu świata narzucona została czytelnikowi.

Zdobyte przy tworzeniu tych utworów doświadczenie pisarskie wykorzysta Prus niebawem w pracy nad Pta-cówką.